Бизнис
АБК: Економската конвергенција на регионот за поголем раст и за подобар животен стандард во земјите од Западен Балкан
АСОЦИЈАЦИЈА НА БАЛКАНСКИ КОМОРИ
Економија и бизнис | печатено издание | 15 август 2024г.
Економската конвергенција е суштински елемент за приближување на земјите од Западен Балкан кон Европската Унија. Во моментов, брзината на приближување на земјите од регионот до животниот стандард во ЕУ е на ниско ниво. Економиите на земјите од Западен Балкан се само 30 до 50 отсто од просекот на ЕУ со што се попречува нивниот напредок на патот кон европското семејство.
И покрај позитивните поместувања во изминатиов период, сепак просекот на БДП по глава на жител во регионот останува речиси една четвртина од просекот на 27-те членки во ЕУ. И покрај близината и другите поволни фактори за поттикнување на трговијата, сепак интрарегионалниот извоз во регионот изнесува само 14 проценти. ЕУ останува доминантен извозен пазар за Западен Балкан со тоа што за повеќето земји од регионот извозот во ЕУ е петпати повеќе од извозот во земјите од ЦЕФТА.
Интрарегионалниот извоз на шесте држави од регионот сега изнесува само 14 проценти, а поголемата трговска размена е само една од придобивките од Планот за раст за што, пак, клучна е надградбата на регионалната соработка и отстранувањето на бариерите за трговска размена.
Како главни трговски бариери во надворешната размена се посочуваат административните и царинските процедури, безбедносните барања и сертификати, вклучувајќи ги и санитарните и фитосанитарите мерки и техничките трговски бариери. Истовремено Европската комисија најави дека е потребно да се донесат активни мерки за склучување меѓусебни договори за отстранување на овие бариери и за воведување на ЦЕ-ознаката за европски сертификат за сообразност со цел усогласување со ЕУ-стандардите за квалитет на производите.
Планот содржи четири столба: единствениот пазар на ЕУ, регионалниот пазар, забрзување на реформите и зголемување на финансиската помош за реформи.
Планот за раст предлага интеграција на земјите од Западен Балкан во седум области на единствениот пазар на ЕУ и зголемено финансирање преку фонд за реформи и раст кој ќе го сочинуваат грантови и поволни заеми во износ од шест милијарди евра во периодот од 2024 до 2027 година. Од вкупниот фонд, две милијарди ќе бидат во форма на грантови, а четири милијарди евра во форма на поволни заеми. Клучни области се: слободното движење на производи, на услуги и на работна сила, Единствената европска платежна област, транспортот, енергијата и дигиталниот единствен пазар.
Очекувањата се дека економската интеграција во рамките на Западен Балкан преку спроведување на Планот на ЕУ ќе ги зголеми економиите за 10 отсто при што инвестициите во човечкиот капитал и во дигитализацијата се клучни фактори за забрзување на економскиот раст.
Придобивките од пристапувањето до единствениот пазар на ЕУ за нашите компании ќе бидат огромни – ќе наведеме како пример само некои од клучните области кои се идентификувани во рамките на првиот столб од Планот за раст.
Едно од клучните практични прашања што ќе ја олесни соработката со европските компании се однесува на пристапувањето на земјава во Единствената област за плаќања – СЕПА што ќе им овозможи на граѓаните и на компаниите да добијат поевтини и побрзи прекугранични плаќања во евра.
За граѓаните и за претпријатијата, придружувањето кон СЕПА ќе значи, пред сѐ, поевтин, побрз, безбеден, едноставен и ефикасен начин (еднаков на националните плаќања) за безготовински плаќања во евра кон земјите членки на СЕПА. Клучна придобивка е очекуваното значајно намалување на трошоците за прекуграничните трансакции со овие земји, што е особено значајно за дознаките од иселениците и од лицата на привремена работа во странство кои се важни за македонската економија.
За компаниите, СЕПА ќе значи зајакнат пристап до пазарот во ЕУ бидејќи полесно ќе можат да се вклучат во прекуграничната трговија со стоки и со услуги во земјите од СЕПА-областа. Ефикасноста на плаќањата во СЕПА-областа го намалува и користењето на готовина, промовирајќи ја употребата на дигиталните начини на плаќање и поддржувајќи ја транзицијата кон дигитално општество. Со пристапувањето кон СЕПА, домашните банки ќе станат директни учесници во платните системи кои функционираат во СЕПА што практично значи дека ќе се избегнат т.н. комплексни кореспондентни аранжмани што сега ги имаат банките, што пак ќе услови поевтин и побрз пренос на паричните средства.
Компаниите ќе можат полесно да се вклучат во прекуграничната трговија со стоки и со услуги во земјите од областа на СЕПА, да го прошират својот бизнис и да ја зголемат конкурентноста. Пристапувањето за нив подразбира и пониски надоместоци, како и подобрено управување со паричните текови имајќи предвид дека трансферите на СЕПА вообичаено се обработуваат во рок од еден работен ден, а кај инстант плаќањата преносот на паричните средства ќе се извршува за 10 секунди најмногу во кое било време во текот на денот, односно во рамките на вообичаеното работно време, но и надвор од работното време, како и за викенд и за празници (24 часа седмично). Економските текови на нашава земја се силно поврзани со членките на СЕПА. Над две третини (71 процент) од вредноста на вкупната надворешна трговија на земјава во 2023 година е реализирана со членките на СЕПА, достигнувајќи 101 процент од бруто домашниот производ на земјава. Најголем број од плаќањата на нашава држава со другите земји се извршуваат во евра. Во 2023 година, преку домашните банки, 87 проценти од вкупните одливни плаќања, односно 77 проценти од вкупните приливни плаќања со другите држави се извршени во евра според податоците на Народната банка. Очекувањата се дека по поднесувањето на апликацијата од страна на Народната банка во јули 2024 година, Европскиот совет за плаќања ќе даде формална оценка и ќе одлучи за пристапот на земјава кон СЕПА.
СЕПА започна да се реализира во 2008 година. Има 36 земји членки. Покрај 27-те земји членки на ЕУ, во неа членуваат и девет европски земји кои не се во Унијата (Норвешка, Обединетото Кралство, Исланд, Швајцарија, Лихтенштајн, Сан Марино, Монако, Ватикан и Андора).
Следен таков пример се однесува на зелените коридори кои беа воспоставени за време на пандемијата на ковид-19 за да се олесни движењето на лекови и на основни добра во рамките на Западен Балкан, но набрзо беше покрената иницијатива за нивно проширување на сите гранични премини кои го поврзуваат регионот со ЕУ. Поради недостаток на правна основа од земјите од ЕУ за размена на податоци со земјите кои не се членки, зелените коридори почнаа да се поставуваат на клучните гранични премини кои го поврзуваат регионот, но само во еден правец. Затоа мерките од новиот План за раст предвидуваат целосна размена на податоци што ќе овозможи значително скратување на времето за чекање на граничните премини, но и заедничко признавање на овластувањата на овластените економски оператори.
Придобивките од ова за нашите компании ќе бидат огромни – само во 2023 година, постојните зелени коридори веќе значително придонесоа за намалување на времето на чекање на граничните премини, што придонесе да биде заштедено 20 години време на чекање на граничните премини врз основа на интрарегионалните зелени коридори. Со целосно функционални зелени коридори и кон граничните премини кои го поврзуваат регионот со ЕУ, намалувањето на времето на чекање на границата за три часа би било слично на намалување на царините за околу 2 отсто во сите економии. Дополнително, зелените коридори ќе придонесат за обезбедување на континуирано функционирање на синџирите на снабдување, но и ќе придонесат да се поттикне трговијата и да се направи регионот попривлечен за инвеститорите.
Стопанската комора на Северна Македонија како дел од Асоцијацијата на балкански комори и на Коморскиот инвестициски форум цврсто верува дека економската конвергенција е во срцето на придобивките што доаѓаат од членството во ЕУ, што ќе донесе благосостојба за граѓаните и поголема конкурентност за компаниите од Западен Балкан.