Перспектива
Јовановски: Издишување на балонот
11.05.2022г.
Економскиот раст на една земја треба да е сличен на растење на едно дете. Детето расте, па ќе настине, ќе крене температура, не му се даваат веднаш јаки антибиотици, ќе се бори и ќе се врати во нормала. Ќе продолжи да расте, ќе помине време, повторно ќе настине, ако е ситуацијата посериозна можеби ќе земе и антибиотик, ќе оздрави и повторно ќе продолжи да се развива. И така, со текот на времето ќе го гради својот имунитет, ќе станува поотпорно, од време на време ќе се разболува и оздравува. Поентата е дека разболувањето претставува нормален дел на процесот на растење и така треба да се гледа.
Истото важи и за економијата. И таа расте, се развива, движејќи се низ фазите во циклусот, од време на време ќе помине и низ рецесија, но ќе продолжи да расте. Значи, рецесиите не се посакуван, но се нормален, очекуван дел од процесот на развивање на економијата. И затоа, не треба да се прави драма од рецесиите, треба да се издржи времето „со температура“ и без премногу силни „антибиотици“ да се премине повторно на патеката на економски раст.
Прoблемот настанува кога за да се спречи рецесија, на економијата и’ се даваат најсилните антибиотици. Тука не навлегуваме во еден цел дијапазон на економски и неекономски причини зошто тоа така се прави. На краток рок, спречувањето на рецесијата може да даде резултат, но на подолг рок само „се дува балонот (проблемот)“ затоа што причините и последиците само се таложат едни на други. А, кога тоа ќе се направи неколку пати последователно тогаш балонот се надувува до крајни граници. Тоа е она што се случи, неколку пати, од глобалната финансиска криза во 2008 година наваму.
„Антибиотикот“ за проблемите беа интервенции на американската централна банка, која преку откуп на хартии од вредност емитувани од министерството за финансии на САД, процес широко познат како „квантитативно олабавување“, се вбризгуваше ликвидност во системот за тој да се подмачкува и да не „зариба“. Заради овој процес, големината на активата на билансот на американската централна банка низ годините едноставно „експлодираше“ во својот раст. На крајот од 2008 година износот на купени државни хартии од вредност од страна на централната банка на САД, беше 496,8 милијарди американски долари. На крајот од 2009 година достигна 776,6 милијарди долари како последица на акцијата за спасување на американскиот финансиски систем од последиците на глобалната финансиска криза. Во 2012 година изнесуваше 1.656,7 милијарди, а заради ублажување на последиците на проблемите на економијата, во 2013 година се зголеми на 2.204,9 милијарди долари. На приближно ниво се одржуваше до крајот на 2019 година, за да во периодот на пандемијата на крајот од 2021 година стигне до 5.652,3 милијарди долари. Значи, во периодот од финансиската криза до пандемијата износот четирикратно се зголеми, а потоа во текот на пандемијата дополнително се зголеми за уште повеќе од двојно. Ова стана голем, многу голем балон, надуван од вбризганата ликвидност за спречување на економски пад, без оглед на причината.
Вака креираната ликвидност имаше свое влијание и на случувањата на Њујоршката берза, зголемувајќи ја многу страната на побарувачката за акции, што ја придвижи нагоре цената на акциите. Дау-Џонс индексот на втори јули 2009 година, во периодот околу глобалната финансиска криза, имаше вредност од 8,280. На крајот од 2013 година, по втората голема инјекција на ликвидност во системот од страна на американската централна банка, неговата вредност веќе беше на двојно повисоко ниво и достигна 16.478. Таа продолжи да расте, на крајот од февруари 2020 година достигна 25.409, но потоа доживеа голем брз пад по сознанието дека почнува пандемија и веќе на 23 март 2020 година изнесуваше 18.592. По новата рунда интервенции на американската централна банка Дау-Џонс индексот повторно се дуплираше, во време кога економиите речиси „замрзнаа“ и се искачи на ниво од дури 36.799 на трети јануари 2022 година. Сето ова беше динамика на фантастичен пораст на вредноста на акциите која не беше поврзана со фундаментите на економијата.
Затоа падот на вредноста на акциите што го гледаме деновиве на Њујоршката берза не е нова тема или изненадување за било кој што барем малку ги следи движењата на финансиските пазари. Беше само прашање на време. На 11 мај 2022 година вредноста на Дау-Џонс индексот веќе се намали на 31.834. Тоа е пад за цели 13,49% во однос на највисокото ниво од самиот почеток од годинава. Зборувавме во јавни настапи дека ова ќе се случи уште пред половина година, истакнувајќи дека еден од факторите од кои зависи заздравувањето на економијата во пост-пандемискиот период, кога воопшто и не се знаеше дека ќе има војна во Украина, е очекуваната надолна корекција на цените на акциите и потенцијалниот пад на довербата на инвеститорите до кој таа ќе доведе.
Моментот дојде. Започна постапка за издишување на „балонот“. Американската централна банка објави дека ќе престане да купува хартии од вредност за да ја намалува својата актива, истото го објави и Европската централна банка за од септември годинава. Исто така, започна интензивна динамика на зголемување на референтната каматна стапка на американската централна банка. Таа е веќе два пати зголемена и процесот ќе продолжи. Американската централна банка иницираше робусна акција, цврсто е решена да ја стави под контрола инфлацијата и да ги потисне инфлаторните очекувања. Дел од инвеститорите на глобалните финансиски пазари како да се малку изненадени, но тоа веројатно е само последица на нивната младост и немањето шанса конкретно, во реалниот свет, да се запознаат со феноменот на инфлацијата.
Да се вратиме на она што го рековме на почетокот. Рецесијата, доколку не е предлабока, не е крај на светот туку природна фаза во јакнењето на „имунитетот“ за идното функционирање на економијата. Балонот мора да се издише во контролирана постапка затоа што ако продолжи уште повеќе да се дува, без суштинска поврзаност со економските фундаменти, и како таков експлодира, тогаш штетата ќе биде многу поголема.