Бизнис

Предлог−закон за забрана на нефер трговски практики во синџирот на снабдување на земјоделски и прехранбени производи – дилеми и проблеми во постапката за негово донесување

Економија и бизнис | печатено издание | 01 февруари 2024г.

• Сподели:

Во секоја држава начинот на кој се регулираат договорните односи се заснова на неколку основни начела и принципи како што се: слободата на договарањето, рамноправноста на договорните страни, совесноста и чесноста, забрана за злоупотреба на правото, забрана за злоупотреба на монополска положба, забрана за предизвикување на штета итн. Но, за жал, не секогаш она што е пропишано како треба да биде е така во практиката, особено во односите меѓу бизнисите каде што на преговарачка маса може да седат од една страна економски магнат и од друга страна мало или средно претпријатие, трговец поединец, вклучувајќи и земјоделски производители итн. Често економски послабите трговски партнери се принудени да постапуваат и да прифаќаат поведенија кои се спротивни на нивните интереси. Таква негативна појава е нефер трговската практика која дејствува девијантно на доброто трговско однесување, спротивна е на фер однесувањето и на однесувањето во добра верба и најчесто е еднострано наметната од страна на еден трговски партнер на друг трговски партнер, особено од страна на подоминантниот или економски помоќниот трговски партнер.

Десет години пред донесувањето на Директивата 2019/633 за нечесната трговска практика во односите меѓу друштвата во синџирот за снабдување со земјоделски и прехранбени производи, Европската Унија детално го анализираше функционирањето на синџирите за снабдување со прехранбени производи, фокусирајќи се на неговите недостатоци како што е појавата на нефер трговски практики. Синџирот за снабдување со земјоделски и прехранбени производи, покрај редовниот деловен ризик кој постои кај секоја економска активност, изложен е на дополнителни ризици поради природните својства на производите, нивната расипливост и сезонскиот карактер на производите.

Имајќи предвид дека земјоделството е битен сектор во државата по учество во бруто-домашниот производ (БДП), четири години од донесувањето на Директивата 2019/633 за нечесната трговска практика во односите меѓу друштвата во синџирот за снабдување со земјоделски и прехранбени производи беше започната постапка за транспонирање на оваа директива во македонското законодавство. За таа цел беа подготвени и објавени Известување за почеток на процесот на подготoвка на законот, Извештај за проценка на влијанието на регулативата и Предлог-законот за забрана на нефер трговски практики во синџирот на снабдување на земјоделски и прехранбени производи. Она што повеќе ја заинтригира јавноста не е само најавата на овој правен акт кој претставува прв правен акт од ваква природа во нашава држава, туку и најавата на министерот за економија дека мерката „гарантирани цени“ ќе се практикуваат сè до донесување на законот.

Во Предлог-законот, по примерот од директивата, пропишани се вредносните прагови на годишен приход на купувачот и на доставувачот за да може да се процени дали во конкретната ситуација купувачот има значителна преговарачка моќ. Со цел заштита на послабата договорна страна, законодавецот одлучил договорите за снабдување на земјоделски и прехранбени производи да бидат склучени во писмена форма. Во законот е предвидено дека договорот мора да ги содржи сите услови кои се неопходни за регулирање на деловниот однос, особено: цената и начинот на определување на цената; квалитетот на стоката; условите и роковите за испорака; условите и роковите за плаќање; местото на испорака; времетраењето на договорот и одредби за престанување и раскинување на договорот. На овој начин, со регулирање на деловниот однос во писмена форма, текот на договорниот однос е помалку непредвидлив и зависен од волјата на помоќната договорна страна. Економски понемоќната страна е повеќе заштитена со оглед на тоа што уште при потпишувањето на договорот ќе може да се запознае со: условите, роковите, правата, обврските и ризиците од непридржувањето кон договорот, кои во практиката ги диктираат купувачите во синџирите на снабдување и да ја донесе крајната одлука дали ѝ одговара да влезе во таков договорен однос. Понатаму, законодавецот поместил 26 забранети нефер практики. Сумарно, забранетите нефер практики се однесуваат на нефер практики во однос на откажување на нарачки, еднострано менување на договорни услови, раскинување на договор, оддавање деловна тајна, комерцијална одмазда, неиздавање писмена потврда за договорните услови, дополнителни трошоци и плаќања по разни основи и сл.

Од објавувањето на текстот на единствениот национален електронски регистар на прописи (ЕНЕР) до првото читање на Предлог-законот, по низа реакции на заинтересираните субјекти, особено на Стопанската комора на Северна Македонија, следуваа одредени измени на текстот. Една од значајните измени беше дополнувањето на член 8, став 1 каде што се наведени забранетите нефер трговски практики, проширувајќи ја примената во сите ситуации без оглед на преговарачката моќ дефинирана според годишните приходи на купувачот и на доставувачот. На овој начин, заштитата од забранети нефер трговски практики го прошири дијапазонот на дејствување, поаѓајќи од ставот дека забранетите нефер трговски практики се секогаш нефер без оглед на остварените годишни приходи на купувачот и на доставувачот.

Големо внимание од стручната јавност и заинтригираните страни привлекоа исклучоцте од забранетите нефер практики. Така: барањето на надомест од доставувачот за складирање, за прикажување или за ставање на земјоделски и прехранбени производи на полици на продажното место на купувачот; барањето доставувачот да плати за рекламирањето на земјоделски и прехранбени производи; барањето доставувачот да плати за маркетинг на земјоделски и прехранбени производи кои тој ги спроведува; и барањето надомест од доставувачот за персоналот за опремување на простории во кои се врши продажба не се сметаат за забранета нефер трговска практика кога доставувачот задолжително ќе побара од купувачот на јасен и недвосмислен начин во писмена форма во рамките на договорот за снабдување да прикаже објективна и разумна проценка за трошоците и плаќање по единица или вкупно плаќање според утврден ценовник на купувачот. Согласно ставот 6 од овој член, исклучоците и рабатите кои ќе му ги одобри доставувачот на купувачот не смеат да бидат повисоки од 10 % од остварениот промет во тековната година и јасно мора бидат содржани во договорите за снабдување со земјоделски и прехранбени производи. Иако првичната одредба во однос на ограничувањето од 10 % беше дополнета, сепак сè уште наидува на многу нејаснотии и различни толкувања кај засегнатите страни. Дилемите се следни: дали овој процент се однесува на сите исклучоци кумулативно, дали процентот се однесува на одреден производ од доставувачот или пак вкупно за сите производи кои доставувачот му ги продава на купувачот; и крајно, дали со оваа одредба не се загрозува уставно загарантираната слобода на пазарот и на претприемништвото. Уште попроблематично е што ваквата одредба претставува уникатно решение какво што нема ниту во Директивата 2019/633 ниту пак во законските решенија на земјите членки на ЕУ.

Република Северна Македонија како земја претендент за членка на Европската Унија мора што поскоро да ја транспонира Директивата 2019/633 за нечесната трговска практика во односите меѓу друштвата во синџирот за снабдување со земјоделски и прехранбени производи, но и да ги следи успешните примери од земјите членки на ЕУ за доследно спроведување на законот во практиката. Но, во секој случај, законските решенија мора да бидат внимателно формулирани, јасни, недвосмислени, така што нивната примена нема да предизвикува проблеми и различни толкувања при спроведувањето во практика, а во рамките на уставно загарантираните права.

Останува будно да следиме кога и во каква верзија ќе биде усвоен законот, дали би биле покренати постапки за оценување на неговата уставност и како тој ќе биде спроведуван во практиката.