Бизнис

Поедноставено друштво со ограничена одговорност во македонското право. Реална потреба или само следење на трендот?

Економија и бизнис | печатено издание | октомври 2023г.

• Сподели:

Сржта на една национална економија ја сочинуваат трговските друштва и трговците поединци кои самостојно, трајно вршат одредена дејност, сè со цел остварување на добивка. Трговското друштво, според Законот за трговските друштва, е дефинирано како „правно лице во коешто едно или повеќе лица вложуваат пари, ствари или права во имот што го користат за заедничко работење и заеднички ја делат добивката и загубата од работењето“.

Дали, кој, како и каква форма на трговско друштво ќе биде основано од страна на основачите секој законодавец утврдува во националното законодавство. Основачите на трговските друштва, во зависност од правата и обврските кои ги имаат или ќе ги имаат, најчесто слободно ја избираат формата на трговско друштво од законски предвидените форми на трговски друштва. Според законот, во Република Северна Македонија трговско друштво, без оглед на тоа дали врши трговска или некоја друга дејност, може да биде основано само во некоја од следниве форми: јавно трговско друштво; командитно друштво; друштво со ограничена одговорност; акционерско друштво и командитно друштво со акции.

Статистичките показатели во Република Северна Македонија покажуваат дека најчесто претпочитана форма на трговско друштво е друштвото со ограничена одговорност. Од 73 912 активни трговски друштва во РСМ во 2022 година, дури 60 235 се основани од едно лице како ДООЕЛ, а веднаш потоа следуваат ДОО со 12 719. Изразено во проценти, дури 99,7 % од трговските друштва се организирани како ДОО или ДООЕЛ.

Според Законот за трговски друштва, друштвото со ограничена одговорност може да биде основано од едно или од повеќе физички и правни лица, но не повеќе од 50 лица, со минимална основна главнина од 5 000 евра во денарска противвредност според средниот курс (на таа валута) што е објавен од Народната банка на Република Македонија на денот на уплатата, освен ако основачите не се договориле тоа да биде денот на потпишувањето на договорот за друштвото, односно на изјавата за основање на друштвото.

Следејќи го трендот во компаративното право за овозможување на претприемачите да основаат трговски друштва со минимална основна главнина од 1 евро, Законот за трговските друштва во 2021 година беше дополнет со неколку одредби за посебен подвид на друштво со ограничена одговорност − поедноставено друштво со ограничена одговорност (ПДОО). На овој начин, за прв пат им беше овозможено на заинтересираните физички лица да основаат ПДОО со почетна основна главнина од 1 евро.
Идејата на македонскиот законодавец за воведување можност за основање на трговски друштва со минимална основна главнина од 1 евро не е оригинерна и оригинална, туку таа своите корени ги влече од законодавствата на неколку европски земји кои многу порано пред македонскиот законодавец предвиделе можност за основање на трговски друштва со минимална основна главнина.

Во јуни 2008 година, германскиот законодавец предвидел можност да биде основано поедноставено друштво со ограничена одговорност (Unternehmergesellschaft haftungsbeschränkt [UG]), попознато како мини ДОО. Сo реформата од 2008 година, законодавецот со цел обезбедување подобра положба во регулаторниот натпревар меѓу земјите од Европа овозможил да биде регистрирано друштво со ограничена одговорност основано со минимален влог од 1 евро.
Оваа реформа предизвика понатамошни реакции на законодавците од земјите од Европа во иста насока. Така, од 2013 година во Италија беше дозволено да се основа друштво и со помала главнина од 10 000 евра така што е утврдена најниската основна главнина од 1 евро за трговското друштво (Società a responsabilità limitata [SRL]). Од јануари 2017 година и во Франција е можно да се основа друштво со ограничена одговорност (Société à Responsabilité Limitée [Sàrl]) со основна главнина од 1 евро.
Многу порано пред да започне вистинскиот регулаторен натпревар во Европа во сферата на компаниското право, во XIX век на тлото на Америка бил започнат сличен ваков натпревар меѓу американските сојузни земји со цел привлекување на што поголем број на компании кои би се регистрирале на нивна територија, нудејќи им разни поволности. Во ваквиот натпревар предничи сојузната земја Делавер (49-та сојузна земја по големина, 45-та по број на население) во која според статистиките се регистрираат повеќе трговски друштва отколку во сите останати сојузни земји заедно, вклучувајќи ги во оваа бројка и најголемите и најмоќните корпорации од САД.

На теренот на Западен Балкан слични решенија постојат во: Србија, Хрватска, Бугарија и Црна Гора. Во Србија, за основање на друштво со ограничена одговорност е пропишан минимален основачки влог во висина од 100 динари, освен ако со некој посебен закон не е предвиден поголем основачки капитал за друштво кое извршува некоја одредена дејност. Во Црна Гора може да биде основано друштво со ограничена одговорност со минимална основна главнина од 1 евро доколку со посебен закон за вршење на одредена дејност не e предвиден повисок основачки влог. Во Хрватска, со Законот за трговски друштва предвидена е можност да се основа поедноставено друштво со ограничена одговорност (jednostavno društvo s ograničenom odgovonošću) со основна главнина од минимум 1 евро, кое е основано од најмногу 5 основачи. Во Бугарија законодавецот пропишува дека основната главнина на друштвото со ограничена одговорност (дружеството с ограничена отговорност) не може да биде помала од 2 лева (околу 1 евро). Законодавецот во Босна и Херцеговина за друштвото со ограничена одговорност нема пропишано основна главнина во симболичен минимален износ како погоре наведените земји, туку минималната основна главнина е одредена на 1 000 км (околу 500 евра).

Со главна цел да им се даде шанса на сите физички лица кои имаат идеја, но немаат доволно капитал да започнат свој бизнис, со Законот за изменување и дополнување на Законот за трговските друштва од 16.9.2021 година1 за прв пат во македонското право беше воведено поедноставеното друштво со ограничена одговорност (ПДОО). Согласно законот, ПДОО може да го основаат најмногу тројца основачи како физички лица, од кои еден е управител. Од ваквата можност беа исклучени правните лица. Па така, на сите физички лица кои имаат идеја за да започнат свој бизнис, но немаат доволно средства (парични или непарични) од предвидениот минимум за основна главнина од 5 000 евра за ДОО, им беше дадена шанса со паричен влог од минимум 1 евро да основаат ПДОО при што најмалиот номинален износ на деловниот удел е 10 центи во денарска противвредност според средниот курс на Народната банка на Република Северна Македонија на денот на уплатата, освен ако основачите не се договориле тоа да биде денот на потпишување на основачкиот акт на друштвото. Основната главнина и деловниот удел во друштвото мора да бидат изразени со цел број во евра. Законодавецот понатаму пропишал основачкиот влог да се уплаќа само во пари, исклучувајќи ја можноста да се внесе непаричен влог во ПДОО.

Законодавецот понатаму не се задржал во други детали за регулирањето на начинот на работата на ПДОО, освен во однос на обврската друштвото да мора да има задолжителна резерва (во која мора да се внесе една четвртина од добивката на друштвото искажана во годишните финансиски извештаи, намалена за износот на загубата од претходната година) и намените за кои може да се употребува. За посебностите од функционирањето на ПДОО во законот е резервиран само еден член со пет ставови.

Дали воведувањето на подобликот на ДОО како ПДОО беше нужна потреба или слепо следење на трендот може да покажат статистичките податоци од Централниот регистар на РСМ. Според достапните податоци, во 2021 година биле регистрирани 9 субјекти (во временски период помал од 4 месеци), во 2022 година биле регистрирани уште 34 нови субјекти, а во 2023 година до 30.6.2023 година уште 15 нови субјекти. Според дистрибуцијата по статистички реони, најголем број на регистрирани ПДОО во 2021 и 2022 година се од Скопскиот Реон по што следува Југозападниот Реон и Источниот Реон, додека пак во тој временски период во Пелагонискиот и Североисточниот Реон не било регистрирано ниедно ПДОО.

Во однос на учеството на ПДОО во вкупниот број на активни трговски друштва во 2022 година, учеството на 43 активни ПДОО во вкупната бројка од 73 912 активни трговски друштва во РСМ во 2022 година е околу 0,06 %, повеќе само од командитните друштва и командитните друштва со акции. Компарирано, податоците во Германија покажуваат дека оваа мерка имала многу позитивен одѕив бидејќи бројот на поедноставени друштва со ограничена одговорност во периодот од 2008 до 2014 година претставувал една десеттина од вкупниот број на запишани трговски друштва. Ова можеби се должи на фактот што во Германија минималниот основачки влог за ДОО изнесува минимум 25 000 евра, додека пак минималниот основачки влог за основање ДОО во Македонија изнесува 5 000 евра. Сепак, позитивен е податокот што во периодот од 2021 година до денес ниедно од ПДОО во РС Македонија не било избришано за разлика од ДООЕЛ каде што само во 2021 година бројот на избришани ДООЕЛ изнесува 85 % од бројот на регистрирани ДООЕЛ истата година.

Иако се поминати помалку од две години од воведувањето на можноста за основање на трговско друштво со почетен основачки капитал од минимум 1 евро, бројките покажуваат дека интересот за основање на трговско друштво од 1 евро можеби не беше со посакуваниот интензитет компарирано со одѕивот на оваа мерка во Германија. Друго прашање е дали ако не беше оваа мерка сите овие 43 трговски друштва ќе беа основани во некоја од другите форми на трговски друштва. Во секој случај, за пофалба е што, иако со неколку години задоцнување, законодавецот ги следи трендовите во компаративното деловно право. Понатамошното функционирање на ПДОО ќе ги покаже слабостите, недостатоците, недореченостите на законското решение и во која насока тоа би требало да се прилагодува, особено како да се заштитат доверителите на овие друштва кои, доколку немаат друг имот, ќе треба да се задоволат со капиталот од основната главнина.