Општество
Убавиот збор: ПАРАДОКС НА КВАДРАТОТ
Сузана Камберова | Авторот е доктор по медицина
Економија и бизнис | печатено издание | октомври 2023г.
Секое утро девојчето лежи во големата постела, под тешкиот јорган од свилен тафт, вовлечен во штиркана, крута навлака и гледа нагоре, во таванот, во еден бел квадрат, ист како сите останати врежани во гипсот, кои го красат плафонот на собата. Во просторијата е тивко. Се слуша само рамномерното дишење на баба ѝ која спие покрај неа со лесен раноутрински сон.
Девојчето има четири, можеби пет години. Родителите ја оставаат тука секое утро пред да заминат на работа. Баба ѝ сака да си поспие. Таа е домаќинка и не брза со станувањето. Ја зема од рацете на мајка ѝ како пакет и ја носи назад, во топлата постела, мрморејќи едно сонливо „спиј, сѐ уште е рано“ пред да ја спушти главата на перницата и да потоне во соништата.
Девојчето не може да заспие. Размислува. Ја посматра шарата која на ѕидот од собата, избањат од првите сончеви зраци, е во облик на грмушките расцутени рози од градината и нивните разлистени гранки. Таа го сака утринското сонце, нежно и милозливо, кое изгрева од зад меките синкави врвови на планините и блеснува низ големиот прозорец свртен кон исток. Играта на светлото и на сенките е како нечуен шепот. „Кој ѝ шепоти додека луѓето во оваа мирна скопска населба сѐ уште сонливо се превртуваат во своите постели?“, се прашува детето.
На ѕидот наспроти креветот, во златна старинска рамка, виси закачена една примамлива репродукција. Девојчето не разбира што прикажува сликата, но нејзината раскошна убавина, проткаена со мистичност, магнетски ѝ го привлекува погледот. На неа убава, јадра жена лежи свртена на колк во една пештера. Жената е млада, со долга руса коса која ѝ паѓа по рамениците и вратот во брановидни кадри и ѝ ги покрива оголените гради. Долниот дел од телото е обвиткан во сина, небесно сјајна ткаенина. Жената се потпира на лактот од едната рака, а со другата држи отворена книга. Се чини чита, заинтересирано и со љубопитност, но и со божествена смиреност. Под книгата се гледа човечки череп. Зад жената, во далечина, низ тесен отвор во карпата, светлозелени нијанси на сончева светлина осветлуваат некој маглив крајолик кој таа го оставила зад себе. Не ја привлекува, како да избегала од таму и од светот на луѓето за да се осами длабоко меѓу пукнатините на карпите и сплетот коренести подземни жили, размислувајќи за нешто длабоко и важно. Истото она за кое размислува и девојчето.
„Која е таа жена и што размислува?“, се прашува девојчето секое утро. Го крева погледот и повторно гледа во квадратот на плафонот. Шарата личи на шаховско поле, можеби и на табла чоколадо. Нејзиниот квадрат одненадеж почнува да се шири, да се растега и изгледа како пополека да ги поприма димензиите на собата. Нараснува и станува коцка, а во неа се наоѓа таа, малечка и безначајна душа, но сепак чудно разбудена и со напрегнати сетила, како од другата страна на физичкиот свет ограничен со коцката да насетува можност за спознание на сите мистерии на животот. Оние кои веќе ги открила жената на сликата. Мистерии од далечното минато.
Девојчето мечтаејќи се враќа наназад низ времето, како да не е родено само пред неколку години, туку како отсекогаш да постоело на светот како дел од сеприсутниот жив дух. Како да било и девојче и повеќе од тоа. Било секое живо суштество и само ја менувало формата низ која станувал нејзиниот дух повремено земен и видлив. Исто како и жената која, како некоја визија, вечно постои во оној магичен, модрозелен пејзаж, отсликувајќи се во окото на природата како нимфа и одново и повторувано откривајќи ја тајната во книгата пред себе.
Девојчето сега лебди над постелата, како да нема тело, и се движи само како жива и освестена мисла низ коцкестиот волумен на собата во која спие со баба ѝ во раните утра кога сонцето, враќајќи ѝ се на земјата, ги лишува од магијата на илузиите сите ноќни сенки и призраци кои непречено царувале под лажливата, непостојана светлина на месечината. Утринската светлина го оголила светот и ја мами мислата да биде смела, да се впушти бескомпромисно во методична анализа на сите нејасни прашања чии одговори ја измачуваат.
Девојчето ја замислува коцката како филозофска машина. Таа сѐ уште не знае што е тоа филозофија како што не знае која е жената на сликата, но прашањата полетуваат од зад нејзините наполу спуштени клепки и како рој пеперутки ја исполнуваат собата, убави и разнобојни, како природата да сака да се пофали каков ненадминат уметник е.
„Која сум јас и како сум се појавила на Земјата“, се прашува девојчето. „Дали моите родители се вистински мои или сум дошла од некаде далеку, од некои други предели и светови кои не се само земски?“
На миг ѝ се причинува дека таа е дете на ѕвездите. Се сеќава на тој свој живот како дел од некоја бескрајна приказна која им е нераскажана на луѓето. Сите тие, всушност, потекнуваат од некое друго место, од извор изгубен низ небесните патеки чии патокази исчезнуваат во мигот кога ќе се пресече папочната врвца и ќе одекне првиот плач. Тоа нејасно сеќавање подоцна постојано го сонуваат трагајќи по загубените патишта како по смисла на животот.
„Кој го научил човекот на сѐ што знае? Го научиле генерациите пред него, но кој ги научил нив? Кој му бил учител на првиот човек? Кој ги измислил гласовите и ги слеал во зборови од кои составил реченици и со нив ги изразил мислите и чувствата и направил умот да го покори светот? Зарем тоа не е волшепство кое ја надминува моќта на човекот?“
Некаде во тие мигови сонцето блеснува посилно и неговите зраци ги растеруваат соништата од зад затворените клепки на баба ѝ. Таа се буди и се проѕева, станува, ја навлекува наметката преку ноќницата и ги обува папучите со пуфки. Оди во кујната и го става млекото да се вари.
Коцката за размислување полека се смалува и повторно станува квадрат со две димензии залепен на плафонот, а жената на сликата заличува на евтина репродукција купена од пазарот за сè и сешто. Девојчето не сака да пие млеко, а одговорите не ги пронајде во ниедно од многуте такви утра. Ѝ останаа само прашањата кои ги носи со себе оттогаш.
Многу години подоцна ја откри сликата. Беше тоа популарна репродукција на тема „Марија Магдалена, покајничка“. Масло на платно, насликано кон крајот на осумнаесеттиот век од италијанскиот уметник Помпео Батони. Оригиналот бил уништен при бомбардирањето на Дрезден во 1945 година.
Сликата ја претставува Марија Магдалена која, во покајание и контемплација, го минува остатокот од животот. Необичен избор на мотив за спална соба. Уметникот ја насликал Марија Магдалена поинаква, во природа, без молбен поглед кренат кон небото. Крај неа е черепот, потсетник за смртноста на телото, но пред неа стои книга која ја чита посветено, како од неа да црпи чудна сила.
Што е напишано во таа книга?
Низ годините кои минуваа девојчето во мислите постојано се враќаше во собата. Нејзините димензии повторно се ширеа на сите четири страни, овозможувајќи му на умот да сети бескрајност која е почеток и крај на секоја потрага. Потрага на духот по самиот себе, која никогаш не запира.
Можеби светот на психата, сите тие мали изданоци во нас на оној непрегледен ум, кој го поимаме како универзум, се една голема книга. Буквите се симболи на физичките тела на луѓето. Постојат сами по себе, но сепак, само со меѓусебната поврзаност во целина нивното постоење добива смисла. Така создаваат зборови, а нивните комбинации изразуваат мисли.
А мислата, исто како и духот, постои иако не можеме да ја видиме. Се отелотворува кога ќе се изрази со зборови, како што и материјата од која се создадени луѓето го содржи животот, а самата не е живот туку отелотворен дух. Мисли поврзани во целина (книга) се свет сам по себе. Книгата е метафора на духовниот универзум во нас создаден од невидливи мисли кои се преобразиле во зборови како што невидливата душа се материјализирала во тело. Повремено мистериозниот автор зема гума и брише зборови, реченици или цели пасуси и го преуредува делото. Но, иако физички ќе згаснат многу запишани зборови, мислите го продолжуваат своето постоење, изразувајќи ја стварноста сѐ до границата со непознатото.
Малата соба во која размислуваше девојчето за постанокот на светот веќе одамна ја нема. Ја избриша времето. Ја нема ни сликата на Марија Магдалена со череп да ја потсеќа дека сѐ е прав и во прав ќе се претвори и покрај тоа што прва сведочела на воскресението Христово и вечниот живот во царството небесно.
Но, малата филозофска коцка, во која сѐ уште лебдат оние неодговорени прашања, уште постои некаде во поделките на умот на некогашното девојче.
Понекогаш, кога ќе помисли колку е залудно и бесмислено да се надева дека ќе ги надрасне ограничувањата на сите коцки во кои битисува, тогаш и единствено тогаш проблеснуваат одамнешните мугри во кои без јасна граница ноќта и денот стануваа едно те исто и одненадеж ќе наслушне звук на вртење во постела или меки чекори на папучи по килимот. И ќе се јави гласот на баба ѝ, како да патувал низ времето, токму од длабочините на пештерата на Марија Магдалена за да ѝ прошепоти и да ја охрабри:
„Разбуди се... само сонуваш... сѐ е без почеток и крај... секогаш живееме во еден ист миг... во круг...! Сакаш ли малку топло млеко?“