Финансии / Банкарство

Перформансите на пазарите на хартии од вредност во 2023 година

06.03.2024г

• Сподели:

Глобалните пазари на хартии од вредност
Пазарите на акции во светот во 2023 година успеаја да се опорават по стравичната 2022 година во која индексите на акции генерално беа во зоната на значајно (двоцифрено) негативни приноси. Глобалниот индекс на акции за развиените пазари, MSCI World Index1, во 2023 година остварува солиден пораст од 24,4 % со тоа компензирајќи го падот од 2022 година од -17,7 %. Овој индекс покажува дивиденден принос од 1,9 % и принос во форма: добивка по акција/пазарна цена на акција од 4,8 % (состојба на крајот на 2023 г.) – скромните перформанси на овие два индикатори се пред сè поради релативно високите нивоа на пазарните цени на акциите, а не поради ниски добивки на компаниите. Намалување на ризиците од глобална стагфлација и постепеното смирување на инфлациските притисоци, што доведе до запирање на трендот на покачување на референтните каматни стапки на централните банки, заедно со одредено опоравување на реалниот економски раст, веројатно беа некои од причините за подобрени деловни очекувања на инвеститорите и порастот на цените на акциите на развиените пазари на капитал. Во 2023 г. дојде до забележителна концентрација на пазарната капитализација во групата на т.н. „седум величествени“ американски компании2 − тие претставуваа 0,5 % од вкупниот број компании во индексот (1480), а нивната збирна капитализација беше околу 19 % од вкупната пазарна капитализација на индексот.
Од друга страна, глобалниот индекс на акции на економиите во подем, MSCI Emerging Markets Index3, во 2023 г. остварува принос од 9,8 %, значително понизок од пазарите во развиените земји, но принос кој делумно го компензира големиот пад во претходната 2022 г. од -20 %. Притоа остварениот дивиденден принос изнесува 2,9 %, додека приносот во форма: добивка по акција/пазарна цена на акција изнесува 6,9 %. Овие повисоки стапки на принос кај економиите во подем се, пред сè, придвижувани од релативно ниските нивоа на пазарните цени на акциите, а помалку од високите дивиденди/добивки. И на пазарите во подем се забележува екстремна концентрација на капитализацијата: само пет компании4, кои се 0,35 % од вкупниот број компании во индексот (1441), имаат збирна капитализација од околу 18 % од вкупната пазарна капитализација на индексот.
Разликата во перформансите на развиените пазари на акции и на пазарите на акции во подем во 2023 г. може да се илустрира и преку споредба на перформансите на индексите на акции на неколку клучни пазари. На пример, американскиот индекс S&P500 порасна за 24 %, британскиот индекс FTSE100 порасна за 10 %, додека германскиот индекс DAX30 порасна за 12 %; од друга страна, кинескиот индекс Shanghai Composite Index опадна за 3,7 %.
Треба да се одбележи една низа од настани која се закани да ја наруши стабилноста на финансискиот сектор во САД. Пролетта 2023 г. три американски банки: Банката на Силиконската долина (Silicon Valley Bank), Банката за потписи (Signature Bank) и Првата републичка банка (First Republic Bank) банкротираа и се заканија да предизвикаат банкарска криза. Но, со брзата и робустна реакција на банкарските регулаторни институции беше спречено таквото сценарио. Оваа епизода ја покажа изложеноста на банкарскиот сектор кон ризиците генерирани во секторот на крипто средствата, но и ризиците од надолни корекции на пазарните вредности на државните обврзници во услови на зголемување на референтните каматни стапки. Во овој контекст, очекувано, акциите на американските банки во 2023 г. остварија ниски приноси – секторскиот индекс S&P Banks Select Industry Index забележа пораст од само 1,75 %, додека индексот на акции на регионалните банки5 забележа пад од 10,84 %.
На другата страна на секторскиот спектар блескаа акциите во секторите на напредните информациски и комуникациски технологии: индексот на секторот софтвер и поврзани услуги6 пораснал за 38,6 %, а индексот за технолошки хардвер7 пораснал за 41,6 %. Во овој сектор, како една од „најжешките“ акции беше акцијата на компанијата Енвидија (Nvidia) која, меѓу другото, е водечки производител на софтвер и на хардвер за вештачката интелигенција, чија акција порасна за 243 %.
„Индексот на стравот на инвеститорите“, т. е. индексот VIX на Чикашката берза на опции, во текот на 2023 г. се движеше на историски релативно ниски нивоа: просечното ниво на индексот во 2023 г. беше 16,85, додека на пример во 2022 г. беше 25,64, а во 2021 г. 19,66. Две епизоди на одредено краткотрајно и умерено покачување на индексот VIX се случија во март и во октомври: во првиот случај, поврзано со неизвесностите при пропаѓањето на споменатите американски банки, а во вториот случај поврзано со избувнување на конфликтот на Блискиот Исток меѓу Израел и Хамас. Но, се покажа дека американскиот пазар на акции релативно добро ги апсорбира и двата негативни шока.

Македонскиот пазар на хартии од вредност
Македонскиот берзански пазар во 2023 г. оствари зголемување на пазарната капитализација (+7,97 %) и пораст на нивото на цените изразено преку пораст на вредноста на индексот на акции МБИ10 (+8,14 %). Од друга страна, волуменот на тргувањето оствари пад, изразен и преку остварениот промет (-37,97 %) и преку бројот на склучени трансакции (-30,66 %). Тргувањето беше сконцентрирано во три најликвидни акции (Комерцијална банка, Алкалоид и НЛБ Банка) кои претставуваа 3,3 % од вкупниот број котирани компании, а учествуваа во прометот со 75 %.
Просечниот мултипликатор пазарна цена/добивка по акција за акциите од индексот МБИ10 за 2023 г. изнесува 26,43: но, ако се изостават двете акции со екстремно високи вредности (78,76 и 69,92), тогаш мултипликаторот се сведува на 14,45. Соодветните вредности на мултипликаторот за 2022 г. се: 22,59 и 15,05 (без екстремна вредност од 90,48). Тоа значи дека во основа нема големи промени во релативното вреднување на македонските акции во 2023 г. Од аспект на приносите во форма на дивиденда, просечната стапка на дивиденден принос за акциите од МБИ10 во 2023 г. изнесува речиси 4 %, што е за еден процентен поен повисока од онаа за 2022 г. (2,98 %).
Интересни се движењата на македонскиот пазар на обврзници поврзани со затегнувањето на монетарната политика во РСМ, односно со порастот на референтната каматна стапка на централната банка и последователното покачување на пазарните каматни стапки. Врз база на анализа на пазарните цени и приносите на државните обврзници за денационализација, со кои се тргувало на Македонската берза, може да се забележи дека во 2023 г. споредно со 2022 г.:
• просечната пазарна цена на истргуваните обврзници опаднала за 2,1 %, односно од 94,76 % опаднала на 92,75 % од номиналната вредност;
• просечниот принос до достасување на истргуваните обврзници се зголемил за 180 базични поени, т. е. од 3,82 % пораснал на 5,62 %, што значи процентуален пораст од 47,12 %.
Овие пресметки генерално покажуваат дека инвеститорите на македонскиот пазар на обврзници направиле одредено приспособување на рамнотежните пазарни цени на обврзниците надолу, што се рефлектира и во соодветно зголемување на бараните стапки на принос на државните обврзници, односно вклучување на одредена премија за каматниот ризик. Тоа покажува дека и во случајот на македонскиот пазар на обврзници се потврдува принципот дека при затегнување на монетарната политика пазарните цени на обврзниците се намалуваат, а бараните стапки на принос се зголемуваат.
Гледајќи перспективно, македонскиот пазар на хартии од вредност во 2024 година ќе биде под влијание на меѓународните макроекономски движења, посебно на оние во ЕУ (и особено во Германија). Важно ќе биде како ќе се движи инфлацијата во ЕУ и каков ќе биде одговорот на каматната политика на ЕЦБ. Но, важни ќе бидат и перформансите на македонскиот реален и финансиски сектор, како и спроведувањето на домашната монетарна и фискална политика. Како фактор кој често креира одредени економски неизвесности генерално, а и од аспект на пазарите на хартии од вредност се изборите, а 2024 г. ќе биде изборна година и во РСМ и во ЕУ и во САД.