Општество

Кинескиот „Леман брадерс“ и опасноста од домино ефект

Економија и бизнис | печатено издание | септември 2023г.

• Сподели:

Црни облаци се надвиснати од Кина над глобалната економија. Растот на БДП е премногу низок за земјата и продолжува да доживува надолни проценки, од 5,4 % на 4,8 % само во неколку месеци. Податоците за увозот и за извозот, како и за невработеноста кај младите само ја потврдуваат загриженоста. Секторот на недвижности, кој учествува со 40 % во кинескиот БДП, се наоѓа на работ на системска криза.
Ризикот постоеше уште од 2020 година, но токму овие денови гигантот за недвижности Евергранде поднесе барање за заштита на доверителите во САД. Број еден градежната фирма Чајна кантри гарден (Cina Country Garden) го следи примерот на Евергранде, додека фондот Џонгронг (Zhongrong) кој ја финансираше ризикува банкрот. Инвеститорите во светот нервозно гледаат како Кантри гарден (Country Garden), која вработува околу 300 000 луѓе, пропушти две исплати на долгот од повеќе милијарди долари и рече дека разгледува „разни мерки за управување со долгот“.

Кинеската централна банка и пазарните власти се обидуваат да ја одржат во нормални рамки кризата и да го заштитат јуанот кој забрзано се девалвира во однос на доларот, но пазарите набљудуваат и реагираат со загриженост. Никој не верува дека на долги патеки може да се одбрани кинеската монета, која покажа дека е способна да изгори брдо странски резерви наталожени преку 4 децении во земјата водена од Кси Џинпинг.

Кинескиот гигант за недвижности Евергранде, обременет со долгови, соопшти дека изгубил вкупно 581,9 милијарди јуани (81,1 милијарда долари) во 2021 и 2022 година. Евергранде се бори со долгови кои се проценуваат на околу 340 милијарди долари.
Тоа што дополнително ја влошува ситуацијата е што Евергранде има продадено околу 700 илјади станови на непознати купци, станови кои тешко дека воопшто некогаш ќе бидат довршени или изградени. Дополнително загрижува и фактот дека меѓу катастрофата на другиот градежен гигант Чајна кантри гарден и кризата на финансискиот сектор постои директна линија.

Оваа кинеска градежна компанија, со загуби од над 8 милијарди долари само оваа година и преку милион недовршени станови во над 100 кинески градови, во голем дел беше финансирана од Џонгронг интернешнл траст офисис (Zhongrong International Trust Offices), со над 108 милијарди ликвиден капитал. Џонгронг спаѓа во оние што се нарекуваат банки во сенка (shadow banks), кои го финансираат пазарот на недвижности со капитал од трети страни на кои им ветуваат заработка од 7 до 8 %. Зборуваме за дел од сектор кој моментално вреди 2 900 милијарди долари. Сега, како последица на кризата на градежните гиганти, и финансиските оператори ризикуваат неликвидност.

Со тоа моделот и целиот кинески бизнис на недвижности влегува во криза. Според кинескиот модел, градежните компании или фирмите за недвижности постојано повлекуваа нови заеми со цел да го финансираат сопствениот развој. Долговите, од друга страна, ги враќаа преку продажба на станови на кинеската средна класа. На тој начин, просечниот животен простор во Кина порасна од 7 на 50 квадратни метри прокапита и беше една од основите за „кинескиот сон“ промовиран од претседателот Кси. Но, во моментот кога кризата на средната класа почна да се чувствува, продажбата на станови неминовно се намали и должниците се најдоа неспособни да ги отплатат своите заеми. Бумот на недвижностите во Кина се засноваше на „неодржлив“ модел кој им беше од корист на локалните власти и ги охрабруваше луѓето да го инвестираат најголемиот дел од своите заштеди во имот.

Ваквата динамика на кинеската криза би требало да нè потсети на нешто добро познато: финансиската криза во САД во 2007 година почна со кризата на пазарот на недвижности (Subprime mortgage crisis). Причина за кризата главно беше брзиот пад на цените на недвижности во САД кои се развија по долг период на раст до нереални размери, што ќе ја зарази Берзата и што конечно ќе доведе до целосно разбранување на меѓународна банкарска криза со колапсот на инвестициската банка Леман брадерс. Различните заеми (на пр. хипотеки, кредит, лизинг) кои поради ниските каматни стапки беа прелесно достапни, со тек на време ги направи потрошувачите сè позадолжени и неспособни да ги вратат заемите.

Како што објаснува харвадскиот економист и доцент Кенет Рогоф се соочуваме со „супер циклус на долгот“ и криза која лесно може да има глобални реперкусии. Вол стрит џорнал (Wall Street Journal) пак отворено предупредува од повторување на „ситуацијата Леман“ способна да се прошири на глобалните финансиски пазари. Според реномираниот весник, кинескиот 40-годишен економски бум е завршен и нејзниот економски модел повеќе не функционира.

Евентуалниот излез од кризата на Кина неизбежно ќе предвидува драстични мерки. Постковид заздравувањето напредува многу поспоро од очекувањата, мануфактурниот сектор тоне, извозот не влече како порано и невработеноста кај младите е толку драматична што властите одлучија повеќе да не ги објавуваат статистичките податоци. Повеќе на сите им е јасно дека класичните маневри на монетарната политика, како намалувањето на каматните стапки, повеќе не се доволни. Оттука Кина има две опции: или ќе се нафати со моќен финансиски стимул со цел економскиот раст да остане доволно силен за да може да се носи со енормната задолженост во секторот на недвижности или, пак, ќе се нафати со реструктурирање на постоечкиот долг преку модалитетот на спасување (bailout) преку вбризгување на јавни средства со цел да се спасат кредиторите.

Ризикот од првиот пристап е што финансиските стимулации може да бидат недоволни со опасност залудно да се потрошат огромни суми на јавни пари, кои потоа ќе недостасуваат кога проблемот ќе стане очигледен. Во случај на реструктурирање на долгот би требало вредностите на недвижностите да се вратат на реалната вредност со загуби кои, во случај на спасување, би требало да ги покрие централната власт, со автоматско влошување на јавниот долг. Во случајот на реструктурирање на долгот неизбежно би се произвело и размешување на богатството и на сиромаштијата, што пак би довело до огромни социјални последици и нова нееднаквост која само би се проширила.

Тешко е да се каже дали претседателот Џинпинг би сакал да се нафати и да преземе одговорност за некоја слична операција, поверојатно е дека ќе сака вниманието да го префрли на меѓународен план и на надворешната политика, каде што само ќе ја зајакне реториката против Тајван и САД. Финансиската задолженост на Кина е 80% во кинески раце, додека странските резерви од надворешни активности се многу високи, па оттука проблемот и кризата би требало во најголем дел да најдат своја разрешница во кинеската внатрешност.

Сепак, една Кина која опасно економски се успорува е проблем и нанесува штета на целиот индустријализиран свет. Кинеската економија, и покрај намалениот раст, придонесува со 40 % во глобалниот раст, САД со 22 %, Европа со само 9 %. Покрај тоа, Кина е првиот потрошувач на суровини во светот и нејзиното економско успорување, како и кризата на недвижности која ризикува да стане финансиска криза, неизбежно ќе се почувствува и надвор од нејзините граници.

Доколку кризата се влоши и се прелее, тогаш последиците врз светската економија ќе бидат драматични како на полето на долгот така и кај растот. Во Европа, земји како Германија, кои во најголем дел извезуваат во Кина, ќе бидат многу повеќе погодени од другите, но евентуален намален раст на Германија не може да нема влијание врз сите национални европски економии.

И оваа криза нè потсетува дека ниедна земја не е засебен остров, туку дека сите сме еден архипелаг, комплексен и меѓусебно поврзан. Со други зборови, потенцијалната кинеска криза како на растот така и на недвижностите е еден огромен тест за глобализацијата и излезот од неопротекционистичките политики. Кина секако многупати докажала дека знае внатрешно и автономно да ги реши своите кризи и проблеми. Политички диригираната природа на кинеската економија на некој начин ги олеснува централните интервенции и обиди за стабилизација. Но, системската природа на проблемот ја прави кинеската ситуација крајно нестабилна и непредвидлива, па затоа денес повеќе од кога било треба светот да внимава на кинескиот проблем.