Општество

Георгиев: Неизвесни иднини

Економија и бизнис | печатено издание | јули-август 2023г.

• Сподели:

Демократијата, и политиката воопшто, имаат неизвесна иднина како што и светот, скроен како што е, по некои стари, вестфалски мерки, еднакво доживува сериозни трансформации и уште посериозни преиспитувања за иднината на човештвото и човекот во него. Најпрво, либералната демократија не го освои сиот свет како што скромно (а некои и триумфално!) најавуваа западните теоретичари кон крајот на 20 век. Сепак, либералната демократија е најдобриот политички режим измислен од човекот токму бидејќи ги постулира слободата и правната држава како централни потпорни столбови. Но, и слободата и правната држава доживуваат сериозни удари однатре покрај сериозните и постојани напади од нејзините авторитарни ривали. Сфатена како слобода да правам што сакам, слободата бара од нас истовремено да бидеме исклучително внимателни и крајно сензитивни на различностите и на различните потреби и барања, најчесто вградени во една широка уставна рамка. Правната држава, пак, сфатена како правна рамка која ја регулира и во одредени аспекти ја ограничува слободата претставува некаква гаранција дека за сите би требало да има место под сонцето, иако самата таа сè повеќе добива идеолошки елементи и сè почесто станува оружје на предизвикувачите на либералната демократија во самите западни општества.

Првата, слободата, е прилично пргава, и таква се покажала низ историјата. Таа си го наоѓа патот, дури и кога тој е обраснат со густи трње. Би рекол и дека суштински елемент на човекот е да биде слободен. Се разбира, таа слобода што ја искусувам јас не е иста со (не)слободата што ја искусува некој друг, на некое друго место, во некое друго општество, во некој друг режим. Милиони луѓе, мои современици, нема никогаш да го почувствуваат вкусот на слободата како што и мојата позиција на слободен човек е релативна во однос на некој друг таму, во некое „послободно“ општество. Но, сепак, идејата за слободата, чувството да имаш нешто многу важно и постојано да бидеш под ризик да ти биде одземено, е нешто за што луѓето се подготвени да се борат. И да се жртвуваат, некогаш принесувајќи и многу тешки жртви. Специфичен тип на слобода е слободата да учествуваш во јавниот живот, да влијаеш на тоа кој треба да те води и кому му ја поклонуваш довербата, иако таа доверба е условена и трае најмногу четири години, со можност за екстензија. Велам специфичен бидејќи тој тип на слобода е поврзан со полисот, со општеството, со јавните работи, со донесувањето одлуки кои потоа би требало да важат за сите останати членови на општеството.

Што се однесува до правната држава, нејзиното затемнување е најмалку двослојно. Популизмот, како канцер налепен на „здравото“ ткиво на либералната демократија, е најголемиот предизвикувач на правната држава. Популизмот е демократија, но демократија само за нашите и за нашиот народ, а останатите може да почекаат и да колваат од трошките. Вториот слој кој ја затемнува правната држава е растечката неможност да се нормираат сите слободи и права кои ги бараат различните и најчесто спротивставени групи во едно општество. Лажната опсесија да се биде политички коректен кон сите и кон сè упатува на продлабочување на разликите и нетрпеливостите меѓу групите, а тие нетрпеливости се излеваат на избори, но и секојдневно низ социјалните мрежи. Ете, Франција, повикувајќи се на Републиката и на правната држава упорно не успева да ги вдоми сите Французи под еден покрив. Бунтот на „дојдените“ Французи кој почна во големите прстеновидни гета околу големите француски градови и се прелеа низ целата република покажува дека не сите Французи се чувствуваат удобно во сопствената држава. Тој бунт е истиот оној од 2005 година од кој француските елити очигледно ништо не научија и не извлекоа поуки кои потоа би ги преточиле во политики.

Низ историјата, постојаната потреба за прогрес постојано се судира со потребата за уште пострасно вдомување во традицијата. Прогресивците и апокалиптичарите, т. е. традиционалистите се најжестоко спротивставени групи. Едните веруваат во подобро утре, а другите веруваат во подобро вчера. На првите утре им изгледа како бонанца, а на вторите утре им изгледа како апокалипса. Овие две нишки се речиси непомирливи во денешно време и се закануваат драматично да го поделат светот. Тоа не се нужно идеолошки линии, туку повеќе вредносни поимања за општествата во кои живееме и во кои сакаме да живееме. Овие две спротивставености се закануваат и физички да ги одвојат луѓето пикајќи ги во табори, населби, градови, држави. Едните со едните, другите со другите. Разликите се толку големи што и едните и другите избираат да не комуницираат меѓусебно. Единствената допирна точка им е државата, државниот апарат и законите. Тука сериозно се кршат копјата и тука нема победник. Има привремени добиени битки, но на војната не ѝ се гледа крајот.

Па така, и неодамнешната жестока дебата на ЛГБТИ заедницата и МПЦ се одвиваше на сличен начин − трибализмот на едните наспроти католичкиот принцип на универзалност и сеопфатност на Православната црква. И повторно се соочивме со феноменот на контра протести. На социјалните медиуми дебатата беше одвратна и надвор од секаква пристојност што ја нуди агората. Бидејќи на агората се гледате лице в лице, комуникацијата е непосредна. Конечно, кога човек човека ќе погледне во очи, е тогаш потешко е да се опцуе нечија мајка или нечиј татко. Оваа дебата сме ја гледале и ја гледаме на Запад, знаеме каква е и каков ќе биде исходот, особено бидејќи ние сме во западната сфера на влијание, и тоа е тоа. Ќе се расправаат, ќе омекнуваат, ќе се прилагодуваат, ќе се игнорираат, и на крај ќе мораат да коегзистираат. Но, грешат, и обете страни грешат во водењето на дебатата. Обете се радикални, иако едните се пристојно радикални, а другите насилно радикални. Во најдобар случај, двете страни треба да седнат на „преговарачка“ маса (макар и тајно) и да се договорат како ќе го водат и колку брзо ќе го водат процесот. Тука државата треба да биде медијатор. МПЦ мора овде да знае дека на крајот ќе ја изгуби дебатата, па и битката, и затоа нејзе ѝ е редот да повика на договор. ЛГБТИ заедницата, од друга страна, се бори за својот живот, за својот поглед на свет, за место под сонцето, конечно за сопствената слободата. МПЦ се бори за зачувување на стекнатите привилегии, но во контекст на еден нов свет во кој привилегиите постојано се преиспитуваат и постојано се менуваат. Конечно, идејата на либералната демократија е постојано да прави таканаречен баланс на силите, да соработува со разни центри на моќ во одредено општество, да ја чува слободата. А кога едните ќе навлезат во слободата на другите, од вештината на политичките елити зависи како ќе ги калибрираат базичните либерално-демократски стандарди.

Политиката, исто така, зачудувачки, има неизвесна иднина. Сфатена како цивилизиран начин на комуницирање меѓу луѓето и некакво носење на одлуки како резултат на дистрибуцијата на моќ во едно општество, како антипод на војна, политиката станува парцелизирана, стеснета, фокусирана на решавање само на одредени проблеми, деидеологизирана, обезвреднета и под тежок притисок на современата технологија, на вештачката интелигенција и на отровот кој се блуе од социјалните мрежи.

Одлуките сè помалку се резултат на долг и длабокоумен процес на мерење и на премерување, обмислување и премислување, соочување со опонентите и преговори со нив... Општествените потреси налагаат тврди одлуки: окупирам туѓа територија и одам во војна, ја вооружувам Украина, гасам интернет кога има нереди, ветувам проширување на ЕУ, па ставам вето на ветувањето...

Политичките опоненти сè помалку се среќаваат во живо, а сè почесто на социјалните мрежи или во сопствените „племиња“ каде што сите се согласуваат за сè и постојано се радикализираат. Дебатите во парламентот и на останатите демократски форуми стануваат огледало на екстремните позиции кои доминираат во виртуелниот простор.

Потоа имаме комплетно изгнасување (од анг. uglycization) на политиката и на општеството воопшто. Повеќе сме фокусирани на лоши и грди вести, отколку на убави вести. Убавите вести ги оставаме за нашите најтесни кругови, ако и тоа го правиме воопшто. Еве замислете како реагирате на веста дека камион повторно пропаднал на плоштад наспроти веста дека е дојден некој важен странски инвеститор или пак дека има зголемување на минималната плата. Би споделувале ли на социјални мрежи вест з зголемување на минималната плата (освен доколку не сте член на партија или на партиски бот) или попрво би споделувале дека пак пропаднал камион на плоштадот?!? Тенденцијата за изгнасување е многу присутна и таа доживува свој врв со социјалните медиуми. Особено бидејќи социјалните медиуми не се отворен простор за сè и за сите, туку релативно ограничен простор во кој најчесто ни се сервираат информации кои сакаме да ги гледаме и да ги читаме и кои по претходен алгоритам на наши минати и претпоставени идни поведенија би ни биле прифатливи за читање. И тука нема спас: сите сме влезени во таа замка, освен ако не одлучиме да го напуштиме виртуелниот свет, а со тоа и општеството какво што го знаеме денес бидејќи полисот, агората, општеството денес се наоѓа на интернет, не во реалниот свет. Да се напушти новото општество значи да се вратиме во старото кое веќе го нема или е крајно рудиментирано.

Нам ни треба некаква општествена возбуда, нешто што ќе нè натера да излеземе од дома и да комуницираме со општеството на политички начин. Каков е тој политички начин? Па тоа значи дека полисот нè интересира, а ние сме му интересни на полисот. Тоа значи дека полисот нè возбудува и нè возбудува помислата дека можеме да влијаеме на јавните работи, на рес публика. Па токму идејата на републиката е дека сите се на некој начин вклучени во градењето на полисот. Некои на индиректен, некои на директен начин. Во меѓувреме, чекајќи ја следната возбуда, изгаснете го интернетот! Макар привремено. Отворете книга и прочитајте ја, цела. Лето е.