Финансии / Банкарство
KOНЦЕПТИ: Кредитна мултипликација
19.05.2023г.
Мултипликаторот на пари е концепт кој се користи во економијата за да се опише односот помеѓу резервите што ги чува централната банка и износот на пари што може да се создаде од комерцијалните банки преку процесот на кредитирање. Во банкарскиот систем со фракционална резерва, банките се обврзани да чуваат процент од нивните депозити во резерва, додека остатокот од депозитите може да го пласираат во вид на кредити за да заработат камата. Мултипликаторот на пари го одразува фактот дека овој процес на кредитирање и депонирање може да создаде повеќекратни побарувања на оригиналниот депозит. Мултипликаторот на пари се пресметува како однос помеѓу вкупната парична маса и паричната основа. Од друга страна пак, монетарната основа го вклучува износот на валутата во оптек и резервите што ги чуваат деловните банки во централната банка.
На пример, ако монетарната основа е 100 милијарди евра, а паричната маса е 500 милијарди евра, мултипликаторот на пари би бил 5 (500 милијарди евра / 100 милијарди евра). Ова значи дека секое 1 евро од резервите што ги држи централната банка може да поддржи до 5 евра парична маса создадена од комерцијалните банки. Мултипликаторот на пари е важен концепт за разбирање како промените во монетарната основа можат да влијаат на паричната маса и на крајот да влијаат на економската активност.
Комерцијалните банки создаваат пари преку процес наречен фракционо резервно банкарство. Кога клиентот депонира пари на банкарска сметка, банката е должна да држи процент од тој депозит како резерви, што не може да го позајми или инвестира. Преостанатиот дел од депозитот, сепак, може да го искористи банката за давање заеми на други клиенти. Кога банката дава заем, износот на заемот се кредитира на сметката на заемопримачот, со што се создаваат нови депозити. Овие депозити се обврска на банката, но се и ново средство за заемопримачот, кој може да ги користи за купување или плаќање сметки. Овој процес ефективно создава нови пари во економијата, бидејќи заемопримачот сега има пристап до повеќе средства отколку порано. Количината на пари што може да се создаде преку овој процес се одредува преку задолжителната резерва поставена од централната банка.
Важно е да се напомене дека иако банките можат да создаваат нови пари преку заеми, тие исто така мора да управуваат со ризикот поврзан со кредитирањето со тоа што ќе се осигураат дека заемопримачите се способни да ги отплатат своите заеми. Ако премногу заеми се влошат, банката може да се соочи со загуби што може да влијае на нејзината способност да продолжи да дава заеми и да создава нови пари.
Кредитниот мултипликатор, познат и како мултипликатор на пари, ја опишува врската помеѓу износот на резервите што ги држи банката и износот на кредити што може да се создаде. Ајде да разгледаме пример за да разбереме како функционира кредитниот мултипликатор:
Да претпоставиме дека една банка има депозити од 100 милиони евра, а задолжителната резерва поставена од централната банка е 10%. Ова значи дека банката треба да држи резерви од 10 милиони евра и може да ги позајми преостанатите 90 милиони евра.
Користејќи ја формулата за мултипликатор на кредити (1/задолжителна резерва), можеме да го пресметаме максималниот износ на кредит што банката може да го создаде:
1/0,10 = 10
Ова значи дека за секое 1 евро во резерви, банката може да создаде до 10 евра нов кредит.
Во нашиот пример, банката може да позајми 90 милиони евра, кои потоа може да се депонираат во други банки, создавајќи нови резерви и дозволувајќи им на тие банки да даваат нови заеми. Доколку тие заеми се депонираат и во други банки, процесот може да продолжи, создавајќи верижна реакција на креирање нови кредити. Под претпоставка дека сите заеми евентуално се депонирани во банки кои ја одржуваат задолжителната резерва од 10%, вкупниот кредит создаден во банкарскиот систем може да се пресмета на следниов начин:
Почетни резерви: 100 милиони долари
Максимален износ на креирање кредит: 900 милиони евра (10 x 90 милиони евра)
Вкупен кредит во банкарскиот систем: 1 милијарда евра (100 милиони евра резерви + 900 милиони евра кредит)
Овој пример покажува како кредитниот мултипликатор може да го зголеми влијанието на почетните резерви што ги држи банката и да доведе до создавање на нови кредити и пари во економијата.
Согласно одлуката за задолжителна резерва која НБРСМ ја донесе на почетокот на 2023 година, стапката на задолжителната резерва за банките изнесува:
- 5% за обврските во домашна валута;
- 50% за обврските во домашна валута со валутна клаузула;
- 19% за обврските во странска валута.
По исклучок, стапката на задолжителната резерва изнесува 13% за обврските кон нерезиденти - финансиски друштва во странска валута со договорна рочност до една година.
По исклучок, стапката на задолжителната резерва изнесува 0% за:
- обврските кон физички лица во домашна валута со договорна рочност над една година;
- обврските кон физички лица во домашна валута со валутна клаузула и во странска валута, со договорна рочност над две години;
- обврските врз основа на репо-трансакции во домашна валута;
- обврските врз основа на издадени должнички хартии од вредност во домашна валута и оригинален рок на достасување од најмалку две години, во висина на номиналната вредност;
- обврските кон нерезиденти - финансиски друштва во домашна валута, во домашна валута со валутна клаузула и во странска валута, со договорна рочност над една година и обврските кон нерезиденти во домашна валута, во домашна валута со валутна клаузула и во странска валута, со договорна рочност над две години. (Извор: НБРСМ)
(E&Б)