Финансии / Банкарство

Избор на оптимално инвестициско портфолио
– рационален наспроти бихејвиорален пристап

Економија и бизнис | печатено издание | септември 2022г.

• Сподели:

Прашањата при изборот на оптимално инвестициско портфолио се секогаш актуелни кога станува збор за инвестициите на финансиските пазари.

По дефиниција, оптимално инвестициско портфолио е она кое е составено од такви финансиски инструменти кои постигнуваат совршен баланс меѓу ризикот и приносот или со други зборови оптимално инвестициско портфолио е она кое обезбедува максимален можен принос за единица ризик. Иако не постои рецепт за совршено инвестициско портфолио кое би било прифатливо за секој инвеститор, постојат неколку параметри кои економските агенти би требало да ги следат без разлика дали се професионални инвеститори или обични луѓе кои сакаат да се обидат да заработат од инвестирање на финансиските пазари.

Па така, при изборот на инвестициското портфолио секој инвеститор прво треба да го одреди нивото на ризик кое ќе го прифати со финансиските производи кои би ги вклучил во портфолиото, мерено преку стапката на ризик/принос. Потоа, врз основа на таа проценка, треба да направи избор на финансиските инструменти кои ќе бидат вклучени во портфолиото и да го одреди учеството на секој инструмент во портфолиото. Откако ќе се креира портфолиото, секој инвеститор врз основа на анализа на трендовите и движењата на финансиските пазари, како и врз основа на своите индивидуални преференции прави соодветни прилагодувања на избраното портфолио. На пример, да претпоставиме дека портфолиото на еден инвеститор е составено од акција А со 50 % учество, обврзница Б со 45 % учество и В − 5 % орочени депозити. Очекуваниот принос на средството А би бил 8 %, на средството Б – 10 %, додека орочениот депозит би бил со принос од 2 %. Во меѓувреме трендовите на финансиските пазари се менуваат и очекуваниот принос кај обврзниците се зголемува на 15 % проценти, додека кај акциите се намалува на 7 %, а кај депозитите останува непроменет. Истовремено сè повеќе инвеститори одлучуваат своите средства да ги инвестираат во недвижности како резултат на порастот на цените на недвижностите и очекувањата таквите трендови да продолжат и во иднина. Според претпоставките на теоријата за рационални очекувања, врз основа на ваквите информации и промени секој инвеститор би направил соодветни промени на учеството на финансиски инструменти во своето портфолио со цел да ја задржи посакуваната стапка на принос во однос на преферираното ниво на ризик. Исто така, според тој рационален пристап, економските агенти со земање предвид на сите расположливи и достапни информации имаат способност сами да вршат прилагодувања на своите портфолија и да го направат најдобриот избор за нив според нивните преференции.

Гледано низ историјата, појавата на нови економски настани кои отвораат нови можности за инвестирање на финансиските пазари неминовно ги менуваат и сентиментите и очекувањата кај инвеститорите во однос на тоа каков пристап ќе имаат при градењето на нивните инвестициски портфолија. И тоа не секогаш резултира со најдобар избор и остварување на добивка бидејќи како што се покажало повеќе пати – сите инвеститори не се рационални. Најдобар пример за тоа во поново време е финансиската криза од 2008 година каде што не само луѓето туку и голем број на економисти и професионални инвеститори, водени од чисто ирационални мотиви, веруваа во информациите и приказните за одржливоста на растот на цените на финансиските пазари и пазарот на недвижности на долг рок. Во тој период, иако економските агенти до некаде ги следеа рационалните начела за градење на оптимално инвестициско портфолио, бевме сведоци дека сепак тие и креаторите на економските политики не покажаа целосно разбирање за тогашните состојби на финансиските пазари. Широкиот избор на нетрадиционални деривативни финансиски инструменти, нивните растечки цени и лесниот пристап до нив ги поттикнаа инвеститорите да инвестираат во голем број финансиски инструменти, да формираат диверзификувани инвестициски портфолија, притоа занемарувајќи го ризикот што со себе го вклучуваа таквите портфолија, со што се покажа дека не секогаш инвеститорите го прават или се способни да го направат вистинскиот избор за оптимално портфолио и дека економските анализи според теоријата за рационални очекувања не се доволни за разбирање на новонастанатите околности во сферата на финансиските пазари. Иако вложуваа во голем број различни финансиски инструменти, инвеститорите ја занемарија насоката на движење на ризикот на тие инструменти, што во тој случај беше правопропорционална. Тоа значи дека сите средства во кои инвестирале економските агенти истовремено беа изложени на пукањето на тогашните меури на финансиските пазари што се одрази катастрофално во глобални рамки.

Со цел да се заштитат економските агенти од погрешни одлуки и избори во комплексни околности на финансиските пазари какви што имаме денес, покрај рационалните начела, при изборот на оптимално инвестициско портфолио треба да се вклучат и одредени бихејвиорални аспекти кои во своите дела во повеќе наврати ги истакнуваат нобеловците Роберт Шилер и Ричард Талер. Па така, наместо концептот за совршена рационалност треба да се прифати фактот дека кај инвеститорите постои ограничена рационалност водена од нивните лични преференции и верувања. И покрај тоа што ги имаат сите информации, тие одлуката ја носат врз основа на своите лични капацитети за разбирање и нивно процесирање. Оттука понудувачите на финансиски производи треба да се трудат што подостапно, потранспарентно и етички да ги објаснуваат сите аспекти на ризикот од инвестирање во конкретно портфолио. А вклучувањето на бихејвиоралните аспекти е чекор кој би дал голем придонес во насока на оптимизирање на одлуките за избор на инвестициско портфолио во согласност со актуелните околности на конкретен финансиски пазар.