Финансии / Банкарство
ДИВИДЕНДНА ПОЛИТИКА
Каролина Каровска Божиноска
Авторот е економист
Дали компанијата треба да им дистрибуира дивиденда на акционерите или целокупната добивка треба да ја задржи за реинвестирање во компанијата?
Доколку се донесе одлука за исплата на дивиденда, колкава треба да биде нејзината висина?
Дали со текот на годините треба да се задржи истото ниво на дивиденда или тоа ниво треба да се зголеми или да опаѓа?
Дали компанијата треба да им дистрибуира дивиденда на акционерите или целокупната добивка треба да ја задржи за реинвестирање во компанијата? Доколку се донесе одлука за исплата на дивиденда, колкава треба да биде нејзината висина? Дали со текот на годините треба да се задржи истото ниво на дивиденда или тоа ниво треба да се зголеми или да опаѓа? Одговорот на овие прашања може да се добие преку дефинирање на поимот и опфатот на дивидендната политика на компанијата. Што, всушност, претставува дивидендната политика? Дивидендната политика претставува дел од пошироката област на управување со сопствениот капитал и распределба на резултатите на работењето на компанијата, односно подразбира збир на принципи и критериуми од кои се води претпријатието при утврдувањето на висината и на начинот на наградување на акционерите. Имајќи предвид дека дивидендната политика е еден од помладите сегменти од областа на финансискиот менаџмент на компанијата, оваа политика во најголем дел се потпира на емпириски сознанија и препораки што органите на одлучување во претпријатието треба да ги имаат предвид при носењето на одлуките на ова поле.
Дивидендата претставува дел од нето-добивката на компанијата, што им се исплаќа на акционерите како награда за преземениот ризик од инвестирањето во акциите на компанијата. Одлуката за исплата на дивиденда ја носат органите на управување на компанијата, односно собранието на акционери што ја носи одлуката по предлог на одборот на директори и тоа на седницата на собранието на акционерите на кое се усвојува и годишната сметка на компанијата. Но, тоа не е правило, одлука за распределба на дивиденда може да се донесе и во кој било друг период од годината. Одлуката за распределба на дивиденда ги содржи следниве елементи:
- износ на дивидендата;
- начин на исплата;
- клучни датуми во постапката за исплата на дивидендата.
Износот на дивидендата најчесто се изразува како апсолутен износ (пр. 150 денари по акција) или како процент од номиналната вредност на акцијата (пр. 3% од номиналната вредност). Вкупната дивиденда што ја дели компанијата претставува дел од нето-добивката од тековната година или од акумулираната добивка во претходните години поради што и дивидендата по акција претставува дел од добивката по акција. Односот меѓу дивидендата по акција и нето-добивката по акција се нарекува коефициент на исплата на дивиденда. Овој коефициент дава сигнал за тоа колку средства една компанија им враќа на акционерите во однос на тоа колкав дел од средствата ги задржува за реинвестирање, отплата на обврски или пак ги држи како готовина. Многу фактори играат улога врз големината на овој коефициент, но сепак како најважен во праксата се издвојува нивото на зрелост на компанијата. Млада, растечка компанија што инвестира во развој на нови пазари и производи се очекува дека поголем дел, па дури и целата добивка да ја реинвестира во компанијата. Ситуацијата е обратна кај веќе интегрирана зрела компанија, пр. Apple започна да врши исплата на дивиденда по речиси 20 години од своето постоење, во 2012 година кога било тешко да се оправда зошто на толкав голем готовински тек коефициентот на исплата на дивиденда е 0. Друг релативен показател што е поврзан со износот на дивидендата е дивидендниот принос што покажува колкав принос ќе оствари имателот на акцијата доколку ја купи акцијата по пазарната цена и го оствари правото на дивиденда.
Дивидендниот принос покажува колкав приход ќе се добие во однос на цената на акцијата. Купувањето на акции со висок дивиденден принос може да обезбеди добар извор на приходи, но доколку не се внимава доволно исто така може да претставува и голема замка. Компаниите, како што беше претходно наведено, не мораат да исплаќаат дивиденда. Проблемот се јавува кога компаниите ги намалуваат дивидендите. Пазарот обично ќе го антиципира овој чекор и цената на акцијата ќе падне пред компанијата да ги објави плановите за намалување на дивидендата. Имајќи предвид дека цената на акцијата се намалила, кога ќе се погледне дивидендниот принос што се пресметува врз основа на последната дивиденда што ја исплатила компанијата, тој ќе биде доста висок. Доколку се купи акцијата врз основа на вака високиот дивиденден принос, може да се падне во длабока замка кога компанијата ќе ја намали или воопшто нема да врши исплата на дивиденда.
Начинот на исплата се однесува на тоа дали дивидендата се исплаќа веднаш или пак на рати. Во САД е вообичаено дивидендата да се исплаќа квартално во текот на годината, т.е. во секој квартал по една четвртина од годишниот износ. Во согласност со позитивните законски прописи во Македонија, дивидендата се исплаќа најдоцна во рок од девет месеци по завршување на деловната година. Во текот на деловната година,на акционерите може да им се исплати аванс на име дивиденда од предвидливиот дел од добивката.
Клучни датуми во постапката за исплата на дивиденда се:
- датум на објавување на дивидендата;
- последен датум со право на дивиденда;
- датум на евиденција;
- датум на исплата.
Датумот на објавување на исплатата е денот кога се објавува одлуката за исплата на дивиденда. Одлуките од акционерското собрание, доколку се работи за компанија котирана на берза, се објавуваат веднаш по одржаното собрание.
Датумот на евиденција е денот кога се прави пресек на книгата на акционерите, т.е. кога се составува списокот на акционери кои имаат право на дивиденда. За разлика од другите вложувања, носителот на правото на дивиденда е акционерот кој ја поседува акцијата на критичниот датум, независно дали акцијата ја поседувал во одреден период на годината и колку долго ја поседувал. Сепак затворањето на акционерската книга на конкретен датум создало одредени практични проблеми. Трансакциите со хартии од вредност редовно имаат одреден период на порамнување (вообичаено Т+3) и во рамките на овој период трансферот може да биде извршен порано. Токму поради овие причини пропишано е компаниите да утврдат и таканаречен последен датум на право на дивиденда. Овој датум се одредува да биде неколку дена пред датумот на евиденција (3 трговски дена), а неговото значење е во тоа што пресекот на акционерската книга ќе се направи земајќи ги предвид трансакциите направени заклучно со тој датум.
Датумот на исплата може да биде конкретен датум или неколку термини во текот на годината во кои се врши фактичка исплата, т.е. парите се пренесуваат на сметките на евидентираните акционери.
ИНФОРМАТИВНА СОДРЖИНА НА ДИВИДЕНДАТА
Информативната содржина на дивидендата подразбира дека менаџерите имаат подобри информации за квалитетот на компанијата отколку надворешните лица поради што акционерите се обидуваат да ги толкуваат сигналите што ги добиваат од одлуките врзани за дивидендата. Искуството покажало дека објавувањето на повисоки дивиденди обично води кон пораст на цената на акциите на компанијата, додека намалувањето на дивидендите има спротивен ефект. Ваквото однесување е последица на информативната (сигналната) содржина на дивидендите. Познато е дека секогаш менаџерите настојуваат да одржат стабилност на дивидендите на долг рок. Поради тоа одлуката да се зголемат дивидендите би ја донеле единствено доколку сметаат дека перформансите на компанијата се доволно добри за да обезбедат стабилни добивки и во следните години. Затоа зголемувањето на дивидендите пазарот на капитал го сфаќа како сигнал од менаџментот на компанијата дека нејзините перформанси се здрави и реагира со зголемена побарувачка на нејзините акции. Според тоа информативната содржина на дивидендите, а не нејзиниот износ е причина за порастот на цените на акциите. Но, треба да се има предвид и дека започнувањето со исплата на дивиденда или нивниот пораст може да се сфати поинаку, па дури и негативно. Повеќе компании што се во фаза на забрзан растеж (обично во првите години од функционирањето) не исплаќаат дивиденда. Тоа почнуваат да го прават дури откако ќе достигнат одредено посакувано ниво на големина на компанијата така што добивката станува доволна за да ги покрие нивните натамошни потреби за инвестирање и притоа останува дел за да се подели на акционерите на компанијата. Поради овој факт, почетокот на исплата на дивиденда може да се сфати дека компанијата веќе влегла во фаза на зрелост. Од друга страна, исплатата на дивиденда може да се протолкува дури и како негативен сигнал. Оваа информација може да се протолкува дека компанијата нема добри развојни проекти на повидок и оттука се појавува вишок расположливи парични средства што се делат во форма на дивиденда.
СТАБИЛНОСТ НА ДИВИДЕНДИТЕ КАКО ПРИНЦИП
Емпириските податоци покажуваат дека компаниите најчесто настојуваат да одржат стабилно ниво на дивидендите што ги исплаќаат. Независно од варирањето на добивката, компаниите настојуваат да ги задржат дивидендите на исто ниво колку што е можно подолго. Промените надолу се недозволиви, освен во крајна инстанца, додека промените нагоре се прават постепено и во мали чекори.
На ваквата политика влијае веќе претходно споменатата информативна содржина на дивидендите на пазарот на капитал. Голем дел од акционерите претпочитаат да добиваат редовни парични приливи секоја година поради што компанијата треба да се придржува кон веќе воспоставената практика. Од друга страна, стабилноста не треба да се сфати како константност. Стабилноста на дивидендите подразбира и постепен раст, секако доколку менаџментот на компанијата смета дека таквото ниво е одржливо во иднина.
ТЕРМИНИ
• Dividend aristocrats
Терминот „dividend aristocrats“ се користи за компаниите што имаат константно зголемување на нивните исплатени дивиденди секоја година во текот на 25 последователни години. Ваквите компании се релативно стабилни blue-chip компании со навистина здрав биланс на состојба, со богата историја и со воспоставени брендови како McDonald‘s и Coca-Cola. Најпознатите „dividend aristocrats“ компании се вклучени во S&P индексите. Она што треба да се напомни е дека овие компании се сметаат за златен стандард за компании меѓу компаниите што исплаќаат дивиденди. Инвеститорите кои бараат стабилен и сигурен извор на приходи гравитираат спрема „dividend aristocrats“ компаниите. Сепак треба да се напомни дека и овие компании се ранливи, односно некој екстремен вонреден настан може да предизвика нивен потрес што, од друга страна, би довело до испаѓање на компанијата од листата. Оттука следењето на стратегијата од инвестирање само во овој тип на компании не е без ризик. На пример, за време на неодамнешната економска и финансиска криза од 2008/2009 година многу компании што се сметаа за доста солидни „dividend aristocrats“ компании беа симнати од листата затоа што не успеаја да ги пресретнат барањата за зголемување на нивната дивиденда во однос на претходната година.
• Dividend Dynamos
Компаниите што во последните 10 години извршиле константно зголемување на исплатената годишна дивиденда спаѓаат во оваа категорија на компании. Компанијата не мора да ја зголеми стапката на раст на својата дивиденда секој квартал за да ја задржи својата дивидендна стапка на раст непроменета. На крајот на секоја календарска година, само вкупната дивиденда (без разлика дали таа се исплаќа месечно, квартално, на годишно ниво итн.) треба да биде поголема во однос на истата таа фигура од претходната година. Стапката на раст на исплатената дивиденда започнува да се калкулира првата година кога вкупната годишна дивиденда ја надминува претходно исплатената годишна дивиденда. Имајќи предвид дека компаниите што се класификувани како Dividend Dynamos се рангирани врз основа на годишната стапка на исплатена дивиденда, листата со овие компании може да биде прилагодена само на крајот на секоја календарска година. Во повеќето случаи вонредните исплати или екстра дивиденди не се земаат предвид при рангирањето на компаниите. За да се задржи конзистентноста при класификувањето на компаниите како Dividend Dynamos, пресекот се прави според нивниот последен датум со право на исплата. Странските акции се подобни да се класификуваат како Dividend Dynamos компании само доколку со нив се тргува на американскиот берзански пазар и доколку се усогласени со законските прописи и обврските за известување. Дивидендите се искажуваат во локалната валута со цел да се избегнат ефектите од флуктуирачкиот девизен курс.