Вести

Феминистичка етика

Економија и бизнис | печатено издание | октомври 2023г.

• Сподели:

Француската историчарка Паулин Шмит Пантел, професор на Универзитетот во Париз и на Сорбона, автор на повеќе научни истражувања, меѓу другото посветени на историјата на жената на Западот, жената во антиката, во едно од своите дела вели: Тројанците за време на Тројанската војна долго време војувале по морињата, по една долга битка се вратиле дома и ги закотвиле бродовите близу градот. Вечерта паднал договор, тивко и во конспирација, Тројанките, нивните мајки, сопруги, сестри, ќерки − обединети со заеднички сили им ги запалиле бродовите. Пораката била јасно испратена − друг начин не постоел за да ги задржат нивните сопрузи, синови, браќа и татковци во домовите, покрај огништата. Не е тешко да се претпостави каква била рекацијата на Тројанците, но Тројанките успеале да ги смират и да ги задржат покрај огништата, во внатрешните ѕидини на градот. Тројанките им ги спасиле животите. Да се спаси живот е врвно добро и израз на доблест.
Оваа помалку „налудничава“ или „фантазмагорична“ сцена, кој како милува, е пример на женска моралност и нè пренесува во историјата на женските морални искуства, практики, грижи и морални решенија кои се докажани во науката во 21 век, систематизирани и структуирани во т.н. феминистичка етика. Долг историски период моралноста се поврзува исклучиво за машкиот свет. Жената и женските морални решенија, како во реалниот живот така и во науката, биле апстрахирани, негирани, занемарени, деградирани, маргинализирани, непризнаени. Иако биле сеприсутни, сепак се невидливи. Дури во 20 век, поради влијанието на феминизмот кој отвора нови прашања и дискурси во однос на жената и на местото на жената во историјата и во науките, во општествениот, во културниот и јавен простор, од печат излегува првата систематизирана историја на жените под наслов „Скриено од историјата“ (Hidden from History), во 1973 година. Во делото се раскажува за втората половина на човештвото, „скриената тајна на човештвото“, жената. Зошто долго време жената е невидлива?
Во антиката, парадоксално, за жената, за капацитетот, за креативните способности, за творештвото, за моралното однесување и за дејствувањето пишувале најписмените, најплодните и највлијателните „непознавачи“ на жената. Меѓу другите, пишувал Аристотел, ученикот на Платон, таткото на етиката, всушност главниот „архитект“ на мизогинијата, во основа главен постулат во западната етичка парадигма и култура. Во делото „Политика“ ќе забележи дека во природата на човечкото суштество е да биде насочен кон исполнување на своите цели, а во таа смисла жената е роб во однос на господарот, мажот, бидејќи е биолошко, телесно, репродуктивно суштество, со инхибиран капацитет, па оттука, смета Аристотел, воспитанието на децата и на жените нужно треба да биде во согласност со послушноста како во односот на господар и роб, татко и деца, постари и помлади. Меѓу нив постојат специфични односи кои се водени од принципите на владеење и на субординација. Живите суштества, генерално, продолжува Аристотел, се состојат од душа и тело, а душата владее над телото како господарот над робот, како разумот над нагонот, како умот над чувствата, како мажот над жената. Подоцна во историјата на средниот век духовните прелати, свештенството, монаштвото, теолозите, всушност духовната елита, најписмените мажи, кои живееле целосно отсечени од световната реалност, затворени во машкиот универзум, во манастирите, во теолошките училишта и во библиотеки, а кои немале можност одблизу да ја запознаат жената, ја препишувале тезата на Аристотел и се повикувале на сознанијата и на заклучоците на авторитетот. Жената во средниот и во новиот век, под диктат на патријархатот и теократијата, иако музицирала, компонирала, сликала, пишувала литерарни дела, градела манастири, училишта, универзитети, владеела со територии и кралства, сепак била далеку од светлото на вистината, била принудена да твори и да создава под псевдоними, да војува маскирана и преоблечена во машка облека. Еден таков пример е примерот на Сирма Војвода, значаен за нашето поднебје.
Сирма Војвода е историски автентичен лик, лично ја познавал Димитар Миладинов, а присутна е и во народната поезија, ја нарекувале војвотката од Мијачијата. Родена е во 1773 год. во с. Тресонче, во семејство на зографи. По еден настан, по напад на качачки банди кои оперирале на тој потег, во с.Тресонче, биле грабнати другарките на Сирма и продадени во Стамбол. Таткото на Сирма успева да ја засолни ќерка си во локалната пештера и да ја спаси. Овој настан е повод за одлуката на Сирма, на Ѓурѓовден во 1791 год., да се преоблече во татковата носија и да се придружи на четата комити на Бистра. Една година подоцна се истакнала како најдобар стрелец, по што станува и командант на четата. Следните 23 години војува против качачките банди по планини, на Бистра и на Стогово облечена во машка носија. По две децении војување ја напушта планината и се сели во Крушево, се мажи за соборецот, бајрактар во четата кој го чекал денот за да започнат заеднички живот. Сирма умира на 85-годишна возраст во Прилеп и ќе остане запаметена како симбол на македонскиот непокор. Една година по одметнувањето на Сирма Војвода во комити, во 1792 г., во Лондон Мери Вулстонкрафт (филозоф, една од водечките фигури на првиот бран на феминизмот) го објавува револуционерното дело „Одбрана на правата на жените“. Мери, исто како и Сирма, има голема љубов, тоа е филозофот анархист Вилијам Годвин, но за жал умира на пораѓање. Фасцинантно е како двете приказни, во два различни дела на Европа, во ист временски период, едната со оружје, другата со перо, се борат за ослободување – двата примера се сами по себе доказ дека движењата на колективното свесно, освестувањето, историските текови како што вели Хегел, имаат некоја внатрешна динамика, дијалектика на движење на светскиот дух, тие се поврзани и од овој аспект можат да се читаат и како сведоштва за борбата за еманципација на жената. Денес во нашава современост оваа тема е затворена на ниво на колективно сознание, но продолжува во доменот на науката, во т.н. феминистичка етика. Еклатантен пример е мајчинството како автентично морално искуство и едно од низата морални практики својствени за жената. Во рамките на феминистичката етика, мајчинството како морална димензија е во фокусот на интерес во 21 век бидејќи главната етичка вредност е грижата, за разлика од традиционалната етичка парадигма, од етиката на Аристотел и на Кант каде што е праведноста. Мотото во „канонската етика“ гласи „секој треба да биде третиран еднакво“, значи праведно, но во современата етика на грижата или т.н. женска етика, главната етичка максима гласи „никој не треба да биде повреден“. Разликата е јасна, станува збор за два различни дискурса и перцепции на животот и на реалноста, оттука и различни морални решенија кои се еднакво човечни, благородни и продуктивни, односно морални.