Бизнис

КАКО ДА ГО ДЕКАРБОНИЗИРАТЕ ВАШИОТ БИЗНИС? - Колумна на Бјорн Габриел претставник на ЕИБ во С. Македонија

Економија и бизнис | печатено издание | 15 октомври 2025г.

• Сподели:

Веб-водич за декарбонизација

Како што Механизмот за приспособување на јаглеродните граници (CBAM) на ЕУ се движи кон целосна имплементација во јануари 2026 година, така извозниците во Западен Балкан се подготвуваат за бран економски и регулаторни предизвици. Според CBAM, одредени стоки ќе се соочат со исти трошоци за јаглерод како и еквивалентите произведени во ЕУ, ставајќи ги економиите зависни од јаглен, како што е Северна Македонија, во посебно неповолна положба. Зависноста на регионот од извори на енергија со интензивни емисии на јаглерод би можела да резултира со значително повисоки цени на јаглеродот при извоз со што ќе се намали конкурентноста на пазарите на ЕУ. Аналитичарите предупредуваат дека ова може да доведе до значителни загуби на приходи и забавување на странските директни инвестиции бидејќи неизвесноста и зголемените трошоци за усогласување ги одвраќаат инвеститорите.
Иако македонските компании мора да се сметаат за клучен двигател на агендата за декарбонизација на земјава, нивните зелени инвестиции исто така имаат јасен суштински бизнис-императив. Од еколошки аспект, нивниот придонес е од суштинско значење за исполнување на амбициозните национални климатски цели. Економски, зелените инвестиции ги намалуваат нивните оперативни трошоци и го отклучуваат пристапот до пазарите и до синџирите на вредност на ЕУ, што има огромна важност за странските директни инвестиции и за БДП на земјава.
Напорите за транзиција кон почиста енергија остануваат бавни, а инвестициските бариери сè уште не се решени. Долгите процедури за издавање дозволи, финансиските ограничувања и недостатокот на насочени стимулации го запреа напредокот. Проблемот го усложнува недостатокот на национално законодавство и регионален консензус за регулирање на јаглеродот во трговијата, што додава сложеност за извозниците. На многу бизниси, исто така, им недостасува технички капацитет за пресметување на вградените емисии или исполнување на барањата за известување на CBAM и за давање приоритет на активностите за зазеленување на нивните бизнис-модели.

Зголемената поддршка од ЕУ е неопходна за одржување на бизнисот во функција
Како одговор, Енергетската заедница, во тесна соработка со Европската комисија, ги оценува моделите за цени на јаглерод за да го усогласи регионов со стандардите на ЕУ. Опциите што се разгледуваат вклучуваат регионален систем за тргување со емисии (ETС), ETС со фиксна цена, национални даноци на јаглерод или интеграција во постојниот ЕУ ETС. Се очекува од договорните страни во регионот да поднесат претпочитани сценарија за политика.
Иако иницијативата би можела да го отвори патот за домашни системи за цени на јаглерод, транзицијата не може да се случи преку ноќ. Со брзото приближување на рокот за CBAM, барањата за зголемена финансиска поддршка и техничка помош од ЕУ се зголемуваат бидејќи владите и бизнисите се стремат да избегнат нарушувања и да останат на патот кон интеграција на пазарот.

Веб-водич за декарбонизација
Во услови на растечка регулаторна комплексност и зголемени климатски ризици, помагањето на компаниите да дефинираат приспособени стратегии за декарбонизација и да обезбедат потребно финансирање стана критично. Како одговор на тоа, во Северна Македонија беше лансирана нова дигитална алатка во октомври 2025 година, нудејќи им на бизнисите структуриран пат за намалување на емисиите и за усогласување со стандардите на ЕУ.
Развиен заеднички од Европската инвестициска банка (ЕИБ Глобално), од делегацијата на ЕУ и од Стопанската комора на Северна Македонија, веб-водичот за декарбонизација обезбедува алатка која чекор по чекор овозможува компаниите да го проценат својот јаглероден отпечаток, да идентификуваат можности за намалување и да пристапат до релевантни финансиски и технички ресурси. Водичот директно го адресира клучниот јаз во подготвеноста на регионов за климата, опремувајќи ги фирмите со практични алатки и со примери за подобрување на оперативната ефикасност, а воедно и зголемување на релевантноста на пазарот.

Квантифицирање на емисиите
Тој започнува со модул за самооценување кој им овозможува на бизнисите да ги пресметаат своите тековни емисии на јаглерод и подготвеноста за декарбонизација. Алатката овозможува брзи пресметки на организацискиот јаглероден отпечаток, помагајќи да се идентификуваат жариштата на емисиите и да се процени влијанието на инвестициите во декарбонизација. Врз основа на резултатите, Водичот нуди приспособени препораки за да им помогне на компаниите да ги намалат емисиите и да усвојат поодржливи практики. Исто така обезбедува пристап до широк спектар на ресурси, вклучувајќи релевантно законодавство, стандарди на ЕУ и најдобри практики во усогласеноста со животната средина и со климата.
За да се поддржи развојот на работната сила, тој ги истакнува достапните програми за обука и работилници насочени кон градење капацитети во зелените технологии. Исто така ги поврзува корисниците со можностите за финансирање, наведувајќи национални и меѓународни извори на финансирање како што се зелени кредитни линии и инструменти поддржани од ЕУ. Достапни се насоки конкретни за секторот за индустрии како што се производство, енергетика, транспорт и земјоделство, помагајќи им на бизнисите да ги применат стратегиите за декарбонизација релевантни за нивното работење. Интерактивната контролна табла им овозможува на корисниците да го следат напредокот, да ги споредуваат резултатите и да ги следат подобрувањата со текот на времето, што го прави Водичот сеопфатен ресурс за компаниите посветени на одржливоста.

Одржување на Водичот релевантен во услови на еволуирачки потреби
Водичот за декарбонизација официјално ќе почне да функционира на 22 октомври, што претставува значајна пресвртница во зелената транзиција на Северна Македонија. Стопанската комора на Северна Македонија ќе продолжи да го одржува и да го подобрува инструментот, осигурувајќи ги неговата релевантност и влијание со текот на времето.
„Поради ограничени ресурси или пристап до информации, на македонските претпријатија честопати им недостасуваат насоки за декарбонизација и се соочуваат со предизвици при усвојувањето одржливи и нискојаглеродни практики. За да се премости овој јаз, со поддршка од Европската инвестициска банка (ЕИБ) и од Европската Унија, Стопанската комора на Македонија разви Водич за декарбонизација за мали и средни претпријатија (МСП)“, вели Антонета Манова Ставреска, раководител на проектот во Комората.
„Водичот за декарбонизација е сеопфатен дигитален ресурс кој нуди јасни чекори и конкретни решенија за бизнисите од сите големини во различни сектори на економијата за намалување на емисиите на стакленичките гасови (СГ). Тој ги истакнува најдобрите практики, дава детални информации за достапните субвенции и за можностите за финансирање, а воедно нуди вредни насоки и техничка поддршка за точно следење, за мерење и за управување со емисиите на јаглерод, како и за други иницијативи за одржлив развој.“
Како што истакна таа, Водичот се фокусира на подобрување на разбирањето на малите и на средните претпријатија за капиталот потребен за инвестиции во проекти за енергетска ефикасност и за обновлива енергија.
„Со обезбедување практични совети и ресурси приспособени на потребите на малите и на средните претпријатија, Водичот значително ќе помогне во намалувањето на нивниот јаглероден отпечаток и ќе ги приближи до постигнување јаглеродна неутралност, а воедно ќе ги подобри и ефикасноста и конкурентноста“, заклучува Манова Ставреска.

Македонските фирми започнуваат со стратешка промена
Како дел од процесот на декарбонизација и усогласување со европските и со националните политики за енергетска транзиција, вклучително и усогласување со директивата CBAM, компаниите веќе усвојуваат амбициозни мерки за намалување на нивниот јаглероден отпечаток и за подобрување на енергетската ефикасност.
Макстил, еден од водечките производители на челик во регионов, продолжува да инвестира во модернизација на своите производствени процеси преку имплементација на проекти поврзани со декарбонизација.
„Во тек се неколку иницијативи во двата производствени капацитети“, вели Марија Дуковска-Павловска, главен извршен директор на Макстил АД – Скопје.

„Тие вклучуваат инсталација на ексцентричен систем за леење за течен челик, интеграција на нови енергетски ефикасни пумпи во системот за третман на вода, инсталација на најсовремени ножици за сечење топло валани лимови и надградба на автоматскиот систем во печката за туркање. Се очекува имплементацијата на овие проекти да резултира со намалување до 10 % на потрошувачката на електрична енергија и до 15 % заштеда во употребата на природен гас со што ќе се намалат директните емисии на јаглерод.“
Преку овие напори, Макстил ја потврдува својата долгорочна посветеност на одржливи деловни практики, придонесувајќи кон Европската зелена агенда и обезбедувајќи вредност за идните генерации.
Само советодавната поддршка нема да ја поттикне зелената транзиција − насоченото финансирање е подеднакво важно. Преку зелената кредитна линија на ЕИБ Глобално, доставена во партнерство со Развојната банка на Северна Македонија и со локалните заемодаватели, бизнисите можат да пристапат до поволно финансирање за да ги обезбедат своите операции за иднината. Програмата веќе поддржа речиси 60 мали зелени инвестиции, вклучувајќи 52 проекти за обновлива енергија со вкупен капацитет од 105 MW.
Една таква компанија е ЛТХ Кастингс (LTH Castings), клучен снабдувач на автомобилската индустрија во Северна Македонија, кој снабдува големи глобални плаќачи како што се Мерцедес-Бенц, Бош, БМВ и Континентал (Mercedes-Benz, Bosch, BMW, Continental). За да се справи со технолошкиот напредок и со глобалните политички притисоци во индустријата, компанијата имплементираше низа мерки насочени кон намалување на својот еколошки отпечаток и подобрување на енергетската ефикасност. Таа го автоматизираше своето производство, инвестираше во соларни панели за производство на електрична енергија на лице место, склучи договори со овластени фирми за правилно отстранување разни видови отпад и воведе системи за повторна употреба на отпадната топлина од производствените операции.

„Технолошкиот напредок и притисоците врз глобалната политика влијаат и на краткорочните и на долгорочните стратегии на компаниите низ целиот синџир на снабдување. Затоа е неопходно да се биде флексибилен и да се биде во тек со најновите технолошки достигнувања“, вели Наташа Јовческа, генерален директор на компанијата.
„Како резултат на тоа, многу компании се соочуваат со ограничени можности за финансирање. Силното корпоративно управување, заедно со добро структурираните политики за финансирање од владите и од финансиските институции, може да помогнат во постигнувањето на оваа цел.“
Витаминка, долгогодишна компанија за производство на храна со седиште во Прилеп, исто така ја користи поддршката од ЕУ за модернизација на работењето. Преку зеленото финансирање од ЕИБ Глобално, таа инсталираше соларни панели и ги автоматизираше своите линии за пакување. Соларната инсталација сега снабдува приближно 35 % од енергијата на компанијата, значително намалувајќи ја нејзината зависност од фосилни горива. Компанијата, исто така, имплементираше низа еколошки иницијативи, вклучувајќи единица за рециклирање хартија, надградби на котларните системи за заштеда на енергија, употреба на ефикасни бојлери и изградба на постројки за третман на отпадни води.
Како што CBAM се приближува кон целосна имплементација, се очекува иницијативите како што се Водичот за декарбонизација и целните финансиски инструменти да играат клучна улога во управувањето со транзицијата за да се избегнат нарушувања на трговските и на инвестициските текови, особено во регионите каде што свеста и капацитетот сè уште се развиваат.