Бизнис
КОЛУМНА | Димитриос Пасхос: Шест години, едно патување: менаџирање и учење од енергетската трансформација на Северна Македонија
Димитриос Пасхос, главен извршен директор на ОКТА АД - Скопје
Економија и бизнис | печатено издание | 01 октомври 2025г.
Кога првпат излегов од авионот во Скопје пред шест години имав куфер, збир на очекувања и чувство на љубопитност. Доаѓав во земјата за да преземам раководна улога во компанија − дел од групација на која долго време ѝ се восхитував − но, сè уште не знаев колку длабоко оваа компанија, оваа земја, нејзините луѓе и нејзините предизвици ќе ме обликуваат.
Тогаш се гледав себеси како искусен професионалец со солидно искуство во различни индустрии и земји. Денес, по шест години живот и работа тука − последната од нив како извршен директор на ОКТА − се гледам себеси како студент на трансформацијата. Патувањето беше подеднакво лично колку што беше и професионално.
Пристигнување на пазар на контрасти
Северна Македонија е фасцинантен енергетски пазар. Од една страна, има длабока индустриска и трговска традиција; од друга страна, се соочува со истите притисоци како и секоја земја: декарбонизација, диверзификација и интеграција во пошироките европски пазари.
Кога пристигнав ОКТА беше најголемиот трговец со гориво во земјата, снабдувајќи огромен дел од енергетските потреби на пазарот со значителен извоз во блиските земји. Тоа беше стабилен, почитуван бизнис изграден врз децениско искуство. Но, дури и тогаш, знаците на промена беа насекаде околу нас: дискусии за усогласување со ЕУ, разговори за обновливи извори на енергија, помлада генерација која поставува тешки прашања за климата.
Живеењето и работењето тука ми овозможија место во првиот ред на пазарот во транзиција. Ги поминав првите години во слушање − посета на депоа, состаноци со регулатори, разговори за возачите на цистерни и нивните секојдневни предизвици и движење низ нашите канцеларии. Овие разговори беа моето вистинско вклучување во компанијата. Ме научија за гордоста што ја чувствуваат луѓето во својата работа, но и за нивните надежи за иднината.
Мојата трансформација како лидер
И претходно водев тимови, но чувството на преземањето на улогата на извршен директор во толку клучен период беше поинакво. Веќе не беше доволно да се направат поефикасни операциите или да се преговараат добри договори − моравме да се преиспитаме кои сме и како создаваме вредности.
Преземањето на таа одговорност во Северна Македонија ме натера да пораснам како лидер. Ова е мал, меѓусебно поврзан пазар, не можете да водите од далечина. Мора да се ангажирате директно, да го објасните вашето размислување и да ја заработите довербата. Моите први месеци како извршен директор ги поминав помалку во мојата канцеларија, а повеќе на состаноци со вработените, со партнерите и со надлежните тела, артикулирајќи ја визијата за иднината со покана и другите да бидат дел од неа.
Откривање на обновливите извори на енергија како лидерски избор
Преминот кон обновливи извори на енергија не беше само стратешка одлука, тоа бешe мојот личен Итака. Стоејќи на местото на нашата прва фотоволтаична централа, гледајќи ги редовите фотоволтаични панели кои го користат сонцето на оваа земја, ја почувствував истата јасност што растеше во мене: ако сакаме да се промениме, мора да се промениме кон нешто подобро.
Почнавме со мали чекори, но резултатите беа моќни. За неколку години покривме повеќе од 50 % од нашите сопствени енергетски потреби од чисти извори, а до крајот на првиот квартал од 2026 година ќе ги покриеме целосно. Нашиот оперативен CO2 отпечаток ќе биде речиси нула.
Овие бројки се важни, но за мене тие претставуваат нешто подлабоко: исполнување на ветувањето што го даде нашиот тим − дека нема да бидеме само сведоци на промените, туку активни учесници во нив.
Балансирање на новото со основното
Во исто време важно е да се препознае дека обновливите извори на енергија се сè уште нови и во развој за нас, но и за пазарот. Тие се возбудлив пат на раст, но сè уште не се целата приказна.
Трговијата со горива останува ’рбетот на нашата компанија и на енергетската безбедност на Северна Македонија. Тоа е подеднакво тежок бизнис, со сложени регулаторни барања, со меѓународни стандарди и со постојана потреба од надградби на инфраструктурата за да се биде во чекор со најдобрите индустриски практики.
Се чувствувам навистина среќен што тука работат некои од најдобрите експерти во оваа индустрија. Тие го сметаат непреченото снабдување со гориво за земјава за свој приоритет. Тие гарантираат дека секој литар гориво што го купуваат нашите клиенти на бензинските станици на ОКТА низ целата земја ги исполнува ветениот квалитет и количина. Таа сигурност не е автоматска, таа е производ на професионализам, на будност и на децении акумулирано знаење.
Одржувањето на овој основен бизнис додека се гради нов во обновливите извори на енергија беше како да се управува со два брода одеднаш. Нè растегна, но и нè зајакна.
Трансформацијата одблизу
Однадвор трансформацијата изгледа како уредна временска рамка: одлучување, инвестирање, извршување. Однатре тоа е мозаик од разговори, од експерименти, од неуспеси и од откритија.
Внатре во компанијата моравме да им помогнеме на колегите − многумина со децении искуство во горивата − да се видат себеси во обновлива иднина. Тоа значеше слушање на сомнежите, славење на малите победи и давање простор на луѓето да учат нови вештини. Исто така значеше и разбивање на силосите меѓу нашите традиционални операции со горива и новите енергетски тимови.
Надвор од компанијата изградивме партнерства со регулатори, со доставувачи и со заедници. Научивме дека складирањето на батерии не е само за технологија, туку за соработка со операторот на мрежата. Откривме дека трговијата со енергија може да биде алатка не само за профит туку и за стабилност на системот.
Овие искуства ме научија дека лидерството за време на трансформацијата е помалку за големи говори, а повеќе за постојан, автентичен ангажман.
Живеењето тука ме промени
Шест години поминати во Северна Македонија го променија начинот на кој го гледам лидерството. Ова е земја на талентирани професионалци и на отпорни заедници. Луѓето овде ги ценат односите и забележуваат дали сте присутен.
Сфатив дека ги ценам тивкиот професионализам на моите колеги, отвореноста на партнерите и конструктивниот став на регулаторите и на доставувачите. Исто така научив да бидам трпелив. Големите промени овде бараат дијалог и упорност. Но, кога луѓето се обврзуваат, тие остваруваат резултати.
На лично ниво, престојот овде ме приземји. Размерот на пазарот значи дека го гледате директното влијание на одлуките − врз работните места, врз клиентите, врз животната средина. Тоа го прави лидерството понепосредно, почовечно.
Поуки од патувањето
Гледајќи наназад на овие шест години, неколку лекции се издвојуваат за мене лично:
• Прво слушај, потоа води. Моите први месеци тука ги поминав во апсорбирање, а не во посочување. Таа инвестиција се исплатеше кога дојде време да се постави визија.
• Направете ја промената ваша пред да побарате од другите да ја следат. Морав да го усвојам аргументот за обновливи извори пред да можам да го инспирирам мојот тим.
• Бидете транспарентни. На тесно поврзан пазар, искреноста гради доверба побрзо од совршените планови.
• Славете ги луѓето, а не само проектите. Најважните пресвртници се моментите кога поединците се истакнуваат и ве изненадуваат.
• Вкоренете ја иднината на вашата компанија во иднината на земјата. Усогласувањето со националните цели за енергетска безбедност и интеграција во ЕУ ѝ даде на нашата стратегија импулс и легитимитет.
Погледот напред
Работата не е завршена. Енергетската транзиција ќе се забрза, ќе се појават нови технологии, очекувањата на клиентите ќе се зголемат. Мојата посветеност е да продолжиме да го прошируваме нашето портфолио на обновливи извори, да ги прошируваме нашите трговски можности и да го намалуваме нашиот еколошки отпечаток − но, исто така, да продолжиме да ги негуваме културата на љубопитност и на соработка што го овозможи сето ова.
И, исто толку важно, ќе продолжиме да инвестираме во инфраструктурата, во стандардите и во луѓето што го прават нашиот традиционален бизнис со горива столб на стабилноста за земјата. Балансирањето на двата света − иновациите и сигурноста − ќе остане во срцето на моето лидерство.
Благодарност
Повеќе од сè се чувствувам благодарен. Овие шест години во Северна Македонија беа привилегија. Имав можност да работам со исклучително професионални, посветени колеги кои ги прифатија промените и ја направија нашата визија реалност. Бев поддржан од партнери, од регулатори, од доставувачи и од засегнати страни кои конструктивно се ангажираа и ја споделија нашата амбиција да изградиме нешто подобро.
Заедно не само што ја трансформиравме компанијата туку и презедовме чекори кон трансформирање на енергетскиот пејзаж. За мене оваа комбинација од професионализам, отвореност и заедничка цел беше еден од најзадоволувачките аспекти на моето патување. Го зајакнува моето верување дека Северна Македонија е место каде што смелите идеи можат да се вкоренат, каде што соработката може да процвета и каде што иднината на енергетиката може да се обликува − не еден ден, туку денес.
И затоа завршувам не само како извршен директор, туку како личност благодарна за привилегијата да водам рамо до рамо со толку извонредни луѓе во толку динамична средина. Трансформацијата никогаш не е дело на една личност, таа е збир на многу придонеси. До сите што беа дел од ова патување: ви благодарам.