Бизнис

ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ | ИДА ПРОТУГЕР: Управувањето со стресот може да се научи

Економија и бизнис | печатено издание | 15 јули 2025г.

• Сподели:

Имам да завршам еден куп обврски до петок и во сабота конечно одам на одмор − е многу честа фраза која ја слушаме во периодот пред летните одмори. Вообичаено, на тоа, на клиентите им велам да ги завршат обврските барем до среда за да може да уживаат во одморот што почнува во сабота. Интензивното живеење со динамиката на обврските што ги носи модерниот живот е стресно.
Стресот може да биде позитивен и негативен, физички и психички. Позитивниот е оној каде што нема релаксација, но има смисла за личноста и мотивира. Негативниот е оној кога стресот е придружен со негативни емоции.
Негативниот стрес е еден од главните непријатели на човековото здравје и причина за пад на ефикасноста и на продуктивноста, а пораст на заболувањата.

„Цената“ на стресот
Европскиот институт на трговска унија (ETUI) во април годинава објави студија според која во една година се губат 400 000 години живот поради депресија или кардиоваскуларни заболувања поврзани со стрес на работното место. Институтот пресметал дека годишните трошоци на ЕУ само за справување со депресија поврзана со работа се повеќе од 100 милијарди евра. Главни психосоцијални ризици според студијата се:
• стрес на работа
• прекувремена работа
• несигурност на работното место
• недостаток на баланс меѓу вложениот труд и наградата
• психичко вознемирување.
Слична студија на Стенфорд покажала дека во САД 190 милијарди долари или 8 % од трошоците за здравство се поврзани со заболувања предизвикани од стрес на работното место.
Управувањето со стресот е вештина која се учи и која може значително да го подобри квалитетот на животот. Но, за да умееме да управуваме со стресот важно е да го разбереме неговиот механизам.

Мислата − „диво животно“ на новото време
Нашиот организам е дизајниран на начин да одговори бргу на закана. На пример, кога предисторискиот човек ќе се соочел со диво животно, мозокот е така дизајниран што уште кога животното е непрепознатливо, односно во вид на точка која се појавува на хоризонтот и бргу се движи кон него, да ги активира сите органи кои ќе му помогнат да опстане. Преку хипоталамусот се активира симпатетичкиот дел од автономниот нервен систем кој го подготвува организмот за борба или за бегство.
Зениците се шират, дишењето и срцебиењето се забрзуваат, мускулите се затегаат, дигестијата се забавува и се лачи адреналин кој му дава енергија на телото да се спаси.
Кога опасноста ќе помине се активира парасимпатетичкиот дел, оној кој го враќа телото во состојба на релаксација. Се нормализираат срцебиењето, дишењето и дигестијата, а мускулите се релаксираат.
Во денешно време ризикот да се соочиме со диво животно е екстремно мал. Сепак, еволуцијата не го променила значително функционирањето на организмот според модерните „опасности“. Денешното „диво животно“ е нашата мисла, особено онаа што предизвикува страв и анксиозност. Истовремено телото реагира исто како кога диво животно трча кон нас без оглед што мускулите не ни вршат многу работа во справување со мислите.
При долготраен стрес, кога детектираната опасност не поминува, хипоталамусот дава нова наредба, наместо адреналин да се лачи кортизол. Тој е хормон поврзан со негативен стрес. Зголеменото присуство на кортизол во телото е поврзано со: раздразливост, несоница, анксиозност, депресија и ослабен имунитет.
Кога се работи за стресни денови или делови од денот кога има скокови кај кортизолот, тој полесно се намалува. Но, кај хроничниот стрес потребни се денови до недели и затоа многу луѓе почнуваат да го „чувствуваат“ одморот кога тој е на крајот и телото успева да се релаксира.
Оттука и темата за баланс меѓу работата и приватниот живот станува клучна, иако таа кованица не е најсреќно одбрана.
За некого приватниот живот може да е и притисок што го создаваат семејните обврски или некои општествени очекувања, а работата да му е извор на смисла во животот и мотивација. Затоа подобро е да зборуваме за баланс меѓу состојба на стрес и состојба на релаксација.

„Хормоните на среќа“
Во управувањето со стресот не важи девизата „една величина одговара за сите“, туку бара индивидуализиран пристап. Секој има различни стресори и различни активности што го релаксираат. Образецот на размислување исто така кај сите е различен, како и мислите што вознемируваат. Но, има нешто што е заедничко, а тоа е дизајнот на нашиот организам и можноста да му се помогне преку активности или навики кои го стимулираат парасимпатетичкиот систем. Сите имаме невротрансмитери т.н. „хормони на среќа“ кои може да се поттикнат со одредени активности. Тие хормони се серотонин, допамин, окситоцин и ендорфините:
• Серотонин: се поттикнува преку сончева светлина, прошетки во природа, добар сон и редовна физичка активност.
• Допамин: се поттикнува со: медитација, музика, поставување и исполнување цели, зачинета храна.
• Окситоцин: се лачи при физички контакт, прегратки, контакт со миленици, деца и блиски личности.
• Ендорфини: се поттикнуваат преку аеробни вежби како трчање, но и преку смеење и зачинета храна.
Окситоцинот, кој се нарекува и хормон на поврзувањето, се стимулира по само 20 секунди прегратка или контакт со домашен миленик, дете, партнер или друг близок.
Оние, пак, кои редовно трчаат имаат еден израз „ранерс хај“ (runner‘s high) или зависност од трчање. Таа зависност е, всушност, потреба за чувството на еуфорија што го предизвикуваат ендорфините.

Повеќе здравина одошто болници
Овие активности на самопомош, сепак, се само поддршка на организмот, а управувањето со стресот бара и стратегии за справување со мислите или со верувањата кои вознемируваат, работа на личен раст и трагање по причините за стресот кои често се и несвесни.
Со други зборови, управувањето со стресот бара свесен пристап во грижата за себе и за личната благосостојба. Тој свесен пристап некогаш отсуствува бидејќи ни недостасува знаење за здравјето повеќе од информација за болестите.
Одиме на лекар откако ќе се појави симптом и бараме лек за „болката“. Болниците се места каде што се лечиме и учиме за болестите. Но, каде учиме да останеме здрави и витални? Нам практично повеќе ни е потребна здравина од болници. Потребни ни се места и институции каде што ќе ги добиваме сите потребни совети да останеме здрави многу пред да почнат симптомите на некоја болест.
Питер Атиа, лекар, поранешен хирург и автор на бестселерот „Долговечност“, го нуди токму тој концепт на работа на сопственото здравје наместо третирање на болестите.
Тој во книгата не се занимава со времетраењето на животот, туку со времетраењето на квалитетното живеење.
Според него, иднината е во медицината 3.0 која е проактивна и се занимава со превенција за разлика од медицината 2.0 која е реактивна и се занимава со лечење.
Тој како лекар и поранешен хирург во книгата ги дава советите како да ги спречиме хроничните болести долго пред да се појават, но тој пристап е многу важен и кај менталното здравје.
Тој пристап дава одговор како да воспоставиме контрола на нашите мисли пред тие да ја преземат контролата врз нашето однесување и дејствување, како да се грижиме за себе, како да ги разбереме чувствата, а потребите да ги комуницираме на начин што ќе промовира квалитетна комуникација со другите, а и лична добросостојба и среќа.
Затоа ни е потребна повеќе здравина, односно потребни ни се места и практики кои нè учат како да останеме здрави, ментално и физички, кои не го лечат само симптомот туку го негуваат целиот човек − телото, умот и срцето.